مهر: همایش نقش و جایگاه زکریای رازی در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی - ایرانی یکشنبه پنجم شهریور در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار گردید. در این همایش حسن بلخاری، علی اکبر ولایتی و مهدی محقق به ایراد سخنرانی پرداختند.
در ابتدا حسن بلخاری عنوان کرد: شأن فرهنگی شخصیت رازی بر شأن پزشکی شخصیت او غالب است. زکریای رازی سه کتاب فلسفی مهم دارد که سیرت فلسفی، طب روحانی و علم الهی نام دارند. البته کتاب علم الهی او مفقود شده است. اخیراً کتابی نوشته شده است که نام آن را زکریای رازی گذاشتهاند و ابن سینا در این کتاب مورد توهینهای بدی واقع شده است. در این کتاب ابن سینا نفی میشود و رازی ماتریالست جلوه داده میشود.
وی ادامه داد: حقیقت آن است که ابن سینا نقش برجسته در عقلانیتی دارد که در اروپا منجر به رنسانس شد. فقط به عنوان یک نمونه کلیساهای آن زمان شبیه به دژ ساخته میشد. به دلیل که به خاطر تسلط شرق بر جهان تنها جایی که خود را در امان میدیدند کلیسا بوده است. اما در آغاز قرن سیزده کلیساها با معماری گوتیک ساخته میشدند. معماری گوتیک تأثیر جدی ترجمه آثار مسلمین به ویژه ابن سینا بر اروپاییان را نشان میدهد. همچنین دو برهان از براهین خمسه که در تفکر غرب معروف است متأثر از ابن سینا است. ابن سینا در جایی میگوید رازی در الهیات وارد نشود چون نمیتواند در این موضوع به طور عمیق و دقیق صحبت کند و بهتر است به جراحی و طب بپردازد. همین جمله باعث شده در این کتاب هجمه زیادی بر رازی وارد شود.
رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی افزود: زکریا در ابتدای کتاب طب روحانی میگوید: فلسفه سه معنا دارد. یکی آن که هندسه را فسفه بگیریم. دیگر آن که تزکیه نفس از صفات رذیله و تجلی صفات حمیده که رازی فلسفه را این میداند. سوم هم فلسفه به عنوان منطق. در جای دیگر نیز میگوید فلسفه تزکیه نفس و تشبه به خداوند است به حد طاقت انسانی. رازی یکی از کسانی است که به شدت تهمت الحاد به او خرده است. حال آن که ادبیات نوشتههای او کاملاً خلاف این را میرساند. یک علت آن است که چون رازی عقل و خرد را ستایش میکند و برخی خرافات در ادیان را مورد نقد قرار میدهد بهانهای شده برای نشان دادن چهرهای ضد انبیاء و ملحد از او. بخش پایانی کتاب سر الاسرار نسخه کتابخانه لایپزیک نکات مهمی درباره نگاه الهی رازی بیان میکند. در مقالهای که برای روزنامه اطلاعات نوشتهام شش اصل از اصول نگاه فلسفی رازی را بیان کردهام.
در ادامه علی اکبر ولایتی گفت: بنده بیشتر به جنبه پزشکی شخصیت رازی میپردازم. این که کسی بدگویی کند از این سینا چیزی از جایگاه شیخ الرئیس کم نمیکند. حضرت امام ضمن انتقاداتی که از ابن سینا میکند میفرماید بعد از معصومین نظیری برای ابن سینا وجود ندارد. زکریای رازی شخصیتی بود که همیشه در حال خواندن یا نوشتن بود. شبها مطالعه میکرد و کتاب را طوری به دیوار تکیه میداد که اگر خوابش گرفت و دستش سست شد کتاب بیفتد و با صدای آن از خواب بپرد. رازی مبتکر طب بالینی است. درست به سبک امروز یعنی آن چه میدیدند را یادداشت میکردند. هیچ کسی در تاریخ ما طب بالینی به وسعت و دقت زکریای رازی ندارد. امروز هم طب بر اساس بالین است یعنی بر اساس مشاهده نه فرضیات ذهنی. به تعبیر امروز پزشکان هر بیمار خودش یک کتاب است.
رئیس کمیته فرهنگ و تمدن اسلام و ایران در ادامه افزود: رازی اول کسی است که بیماریهایی را تعریف علمی کرد که با تب شروع میشوند، دانههایی روی بدن میزنند و با دوران نقاهت به پایان میرسند. کتابی دارد با نام آبله و سرخک که شاید چهل بار در آلمان و چند کشور اروپایی چاپ شده است. در درمان ذات الجنب میگوید به سمت پهلویی که آب در آن جمع شده بیمار را بخوابانید. سپس محل را سوراخ کنید و با نی محلول آب و عسل وارد کنید، که امروز هم درمان این بیماری به همین شیوه است. امروزه در بیماری زخم و عفونت کلیه نیز از روش رازی استفاده میشود. همچنین رازی کتابی دارد با نام نقد نظریات جالینوس. رازی هزار سال بعد از جالینوس است. در ابتدای کتاب میگوید ضمن عذرخواهی از استادم جالینوس، اشکالات او را بیان میکنم. وی همچنین از مطالب پزشکی جندی شاپور بسیار نقل کرده است.
ولایتی افزود: رازی کتاب خلاصهای نوشته است با نام من لایحضره الطبیب برای این که کسانی که به طبیب دسترسی ندارند یک راهنما داشته باشند. شیخ صدوق میگوید نام کتاب من لا یحضره الفقیه را از روی کتاب رازی انتخاب کردهام. فرد محتاطی مانند شیخ صدوق نمیآید نام یک فرد ملحد را برای یک کتاب حدیثی مبنا قرار دهد.
در ادامه همایش مهدی محقق به سخنرانی پرداخت. وی گفت: در سال هزار و سیصد و چهل و سه مرحوم علی اصغر حکمت از من خواستند که کتاب سیرت فلسفی رازی را همراه با شرح چاپ کنم و این کار را انجام دادم. در همان سالها کتاب فیلسوف ری را نوشتم و همین سبب شد در تاریخ پزشکی اسلام و ایران تحقیق کنم. چند وقت پیش نامهای از قاهره برای من آمد که برای بزرگداشت طبیبِ عربی زکریای رازی از شما دعوت کنیم که من گفتم دعوت شما را نمیپذیرم مگر آن که تعبیر طبیب عربی را حذف کنید. در یکی از آثار ابن سینا نیز آمده که رازی در ری به دنیا آمده است.
رئیس هیئت مدیره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی در ادامه گفت: یکی از امتیازات طب اسلامی این بوده که بدن انسان را مثل حیوان صرفاً همین بدن در نظر نمیگرفتند. حدیثی داریم که میگوید: العِلمُ عِلمان، عِلمُ الأبدان و عِلمُ الأدیان. ابدان را مقدم میآورد چون تا بدن سالم نباشد نمیتوان خدا را شناخت. انسان را عالم صغیر می گویند اما در واقع عالم کبیر است. علی (ع) میفرماید: تصور میکنید همین جسم کوچک هستید اما عالم بزرگ هم در جسم شما متجلی است.
نویسنده کتاب فیلسوف ری افزود: از امتیازات پزشکی اسلامی این بوده که مکاتب گوناگونی داشته است. در یونان قدیم سه مکتب تجربه، قیاس و طب حیلی وجود داشته است. در طب اسلام دو مکتب تجربه و قیاس پذیرفته شد. اصحاب قیاس ابتدا از طب نظری شروع میکردند بعداً به طب تجربی میرسیدند و اصحاب تجربه بالعکس. از این جهت بود که رازی مشاهدات را مبنا قرار میداد و تا به تکرار و تواتر نمیرسید چیزی را ملاک قرار نمیداد. زکریا میگوید کتاب طب روحانی را برای این نوشتم که طب مربوط به روح انسان را مورد توجه قرار دهم نه صرفاً طب بدنی. همچنین رازی در جایی از نفس ناطقه الهیه یاد میکند.