وجدان زنو

ایران: ادبیات قرن بیستم ایتالیا را نمی‌توان بدون در نظر گرفتن آثار و تأثیرات ایتالو اسووو رمان نویس و منتقد ادبی ایتالیایی بازخوانی کرد. اسووو در شهر تریست از پدری آلمانی و مادری ایتالیایی‌زاده شد. تحصیلات ابتدایی را در زادگاه خود به پایان رساند و سپس به کالجی در شهر باویر آلمان رفت و پنج سالی به آموزش زبان و ادبیات آلمانی پرداخت. مشکلات مالی خانواده او را ناگزیر به بازگشت به ایتالیا کرد. در سال ۱۸۸۰ به‌عنوان کارمند در بانک شهر تریست مشغول به کار شد. نخستین رمان او با نام «یک زندگی» در ۱۸۹۲ منتشر شد که جنبه اتوبیوگرافی دارد و داستان شکست‌های
پی در پی عاطفی و اجتماعی او در زندگی را روایت می‌کند. این رمان چندان مورد توجه محافل ادبی قرار نگرفت و ایتالو اسووو ناگزیر شد در مقام منتقد ادبی و هنری، نقدهایی در مطبوعات آن روز ایتالیا بنویسد. در ۱۸۹۸ رمان دیگری به نام «ضعف پیری» منتشر کرد که آن هم مورد توجه قرار نگرفت. اسووو که از بی‌توجهی منتقدان خشمگین و سرخورده شده بود، به مدت بیست و پنج سال، نوشتن را رها کرد و کتابی به چاپ نرساند.سال ۱۹۰۳ نقطه عطفی در زندگی این نویسنده بود در آن سال او با جیمز جویس که در شهر تریست به تدریس زبان انگلیسی مشغول بود، آشنا شد و رفاقتی صمیمانه بین آن دو شکل گرفت و هم او بود که اسووو را تشویق کرد تا با افکار و آثار زیگموند فروید آشنا شود. اسووو در جریان نخستین جنگ جهانی به مطالعه آثار فروید پرداخت و کتاب تفسیر رؤیای فروید را به ایتالیایی ترجمه کرد. تأثیر فروید به طور مشخص در شاهکار ایتالو اسووو رمان «وجدان زنو» به رأی العین قابل مشاهده است. این رمان که در سال ۱۹۲۳ به تشویق جیمز جویس منتشر شد، نویسنده‌اش را در مقام یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های ادبیات قرن بیستم اروپا به جایگاهی اسطوره‌ای رساند. روانپزشکی از بیمار خود که «زنو» نام دارد و مردی دمدمی مزاج و مالیخولیایی است می‌خواهد تا گذشته‌اش را شرح دهد و بیمار حوادث زندگی‌اش را که توأم با عدم تعادل روحی و شکست‌های پی در پی است برای پزشکش تشریح می‌کند. در این رمان همچنین می‌توان تأثیر فلسفه شوپنهاور را مشاهده کرد. شوپنهاور معتقد بود اگر به کل هستی بشری بنگریم جز تراژدی چیزی نمی‌بینیم، در حالی که اگر به جزئیات آن توجه کنیم طنز و کمدی جلوه گر است. در رمان وجدان زنو هر دو جنبه تراژدی و کمدی زندگی با هنرمندی به تصویر کشیده شده است. این رمان درخشان سال‌ها پیش توسط مرتضی کلانتریان مترجم فرهیخته به فارسی ترجمه شده و با تأسف بسیار اکنون مدت‌هاست که بدون هیچ دلیل موجهی در بازار کتاب ایران نایاب است. آثار ایتالو اسووو به طور مشخص تلفیقی از سنت‌های فرهنگی و ادبی آلمانی و ایتالیایی است. او در اوان جوانی آثار نویسندگان ایتالیایی و نویسندگان کلاسیک فرانسوی همچون بالزاک و زولا را مطالعه کرده بود و همچنین بشدت شیفته زبان انگلیسی بود. ایتالو اسووو از نخستین نویسندگانی است که در قرن بیستم به اهمیت کاربرد روانشناسی در ادبیات توجه کرد و از این طریق به همه گیر شدن دانش نوین روانشناسی کمک شایانی نمود. به تعبیر والری لاربو منتقد و نویسنده بزرگ فرانسوی، آثار این نویسنده هم به لحاظ سبک و هم محتوا با شاهکارهای مسلم ادبی قرن بیستم برابری می‌کند. ایتالو اسووو در سال ۱۹۲۸ بر اثر حادثه رانندگی در میانسالی درگذشت و بعد از مرگش چند مجموعه داستان کوتاه از او به چاپ رسید که مهر تأییدی بر استعداد و نبوغ این نویسنده بزرگ بود.