از رشوه به خبرنگار تا فروش نیم‌میلیون‌یورویی یک نسخه

جام‌جم: مارسل پروست، نه فقط برای فرانسوی‌ها و علاقه‌مندان به ادبیات داستانی درهمه جای جهان بلکه برای ما ایرانی‌ها هم نویسنده بسیار مهمی است؛ حتی می‌شود گفت یکی از مهم‌ترین گزاره‌هایی که درباره کتاب مستطاب او یعنی «در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته» صادر شده، از جانب یکی از ایرانی‌ها بوده است؛ ایرانی‌ای که مترجم این کتاب مهم به زبان فارسی هم بوده است؛ مهدی سحابی.

او یک بار از گزاره کلیشه‌ای «آدم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند» این‌طور بهره برده که: «آدم‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ کسانی که در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته پروست را خوانده‌اند و آنها که در جست‌وجوی زمان ازدست‌رفته او را نخوانده‌اند!»

با این‌که حتی چندی پیش و با کشف یک‌سری اسناد درباره پروست مشخص شد که نویسنده فرانسوی‌ها برای تبلیغ آثار خودش در مطبوعات پول پرداخت می‌کرده، باز هم از بزرگی او نزد هوادارانش کم نشده است. نشان به آن نشان که پنجشنبه‌ای که گذشت خبر رسید مجموعه‌داران هنوز به آثار و دستنوشته‌های او علاقه دارند و برایش کلی پول پرداخت می‌کنند. خبر این بود: نسخه کمیاب «طرف خانه سوان» از مجموعه «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» مارسل پروست در حراجی ساتبیز پاریس به قیمت ۵۳۵ هزار و ۵۰۰ یورو فروخته شد. ارزیابی قیمت این نسخه که توسط نویسنده به لویی بران، مدیر انتشارات «گراسه» هدیه شده بود، بین ۴۰۰ تا ششصد هزار یورو برآورد شده بود. از این نسخه به عنوان گنجینه‌ای برای کتاب‌دوستان یاد و گفته شده این نسخه یکی از پنج نسخه نادر رمان «طرف خانه سوان» نوشته پروست است، که به حراج گذاشته شد. یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این نسخه کاغذ بسیار زیبای آن است و این کتاب روی کاغذ امپریال ژاپن یا «واشی» چاپ شده است. سه نسخه دیگر این کتاب با ارزش نزد مالکان آنهاست و نسخه چهارم نیز در جریان جنگ جهانی دوم ناپدید شد و هرگز پیدا نشد. این کتاب تا سال ۱۹۴۲ در دسترس عموم نبود و بیوه مالک آن در آن سال آن را به حراج گذاشت. در آن حراجی رولاند سوسیر مدیر کتابفروشی گالیمار در پاریس این نسخه را خرید و این نسخه از آن زمان تا زمان درگذشت وی در سال ۱۹۹۴ در خانواده وی باقی ماند. اندازه جلد این کتاب ۱۹۲ در ۱۳۸ میلی‌متر است. یادداشت‌هایی نیز در انتهای کتاب وجود دارد که به قلم پروست است. در ظاهر انتشارات گراسه ابتدا تصمیم نداشت این رمان را منتشر کند اما پافشاری پروست موجب شد تا بپذیرد کتاب را به هزینه خود نویسنده به بازار بفرستد. لویی بران بعدها نامه‌ها و یادداشت‌های مارسل پروست در مورد چگونگی چاپ اول این رمان توسط گراسه را به آخر این نسخه صحافی کرد. انتشار «طرف خانه سوان» در سال ۱۹۱۳ و موفقیت آن در کتابفروشی‌ها موجب شد گاستون گالیمار، صاحب انتشارات معروف گالیمار، امتیاز انتشار آثار بعدی مارسل پروست را به دست بیاورد.

پروست، دهه‌ها پس از مرگش، هنوز یکی از خبرسازترین رمان‌نویسان جهان است؛ بخصوص در هفته‌ای که گذشت.

صابر محمدی