جمعه، ۳۱ فروردین ۱۴۰۳
ایران: اخیراً درباره عنوان کتاب مشهور هاروکی موراکامی بحث
جالب و سودمندی بین اهل کتاب در ایران درگرفته است. آقای مهدی غبرایی مترجم توانای
کشورمان، نام این اثر موراکامی را به «چوب نروژی» ترجمه کرده‌اند، در حالی که
عنوان اصلی اثر به زبان ژاپنی
(Noruwei no Mori) دقیقاً به معنی «جنگل نروژی» یا «جنگل‌های نروژ»
است. کتاب پیشتر با نام «جنگل نروژی» به فارسی برگردانده شده بود. بسیاری از اهل
فن از جمله گردانندگان «مرکز مجازی مطالعات ژاپن» بدرستی به این مسأله اشاره کردند و
عنوان «چوب نروژی» را برای این داستان نامناسب دانستند.
از سوی دیگر نویسندگان و مترجمان دیگری از این انتخاب چنین
دفاع کردند که نام داستان برگرفته از ترانه‌ای از گروه بیتلز با نام «Norwegian Wood (This Bird Has Flown)» است و در متن این ترانه، واژه انگلیسی Wood در معنی چوب به کار رفته است. از
قضا، نام این ترانه را از چند دهه پیش ژاپنی‌ها به اشتباه «جنگل نروژی» ترجمه کرده‌اند
و موراکامی که قصد داشته عنوان کتابش نام ترانه بیتلز باشد، چاره‌ای نداشته جز
اینکه همین نام را روی کتابش بگذارد. اشاره به ترانه بیتلز اشاره درستی است و در داستان
موراکامی نیز بارها به این ترانه اشاره می‌شود. اما مشکل ترجمه عنوان این کتاب به
«چوب نروژی» دقیقاً مشکل نگاهی است که همیشه در ترجمه آثار ادبی از زبان واسطه
وجود دارد. مترجم در ترجمه از زبان واسطه چون با زبان اصلی (زبان مبدأ) تماس و
ارتباطی ندارد، به برداشت، درک و حسی که خواننده‌های اصلی کتاب در زبان مبدأ دارند
دسترسی ندارد و کتاب را به گونه‌ای ترجمه می‌کند که گویی به زبان واسطه و برای مخاطبان
زبان واسطه نوشته شده است. توجیهاتی از این دست که wood به شکل مفرد معنای چوب می‌دهد و در
حالت جمع (woods) در معنای جنگل است نیز از این‌رو محلی از اعراب ندارند که همه
اینها درباره ترجمه نام اثر به زبان انگلیسی قابل طرح است نه درباره نام اصلی کتاب
موراکامی. نباید فراموش کنیم که موراکامی خود نویسنده‌ای دوزبانه است و زیر و بم‌ها
و ظرافت‌های زبان انگلیسی و زبان ژاپنی را بخوبی می‌شناسد، تعمداً واژه جنگل را در
عنوان می‌آورد تا کاربرد استعاری مفهوم جنگل را در داستان برجسته کند. «جنگل» در
این کتاب نقش بسیار برجسته و پررنگی دارد و در حقیقت موراکامی با انتخاب این عنوان
عامدانه و هوشمندانه هم به ترانه اشاره می‌کند و هم جنگلی تاریک با درختان سر به
فلک کشیده را برای خواننده خود تداعی می‌کند. حتی در اغلب طرح جلدهای این کتاب و پوسترهایی
که برای فیلم سینمایی اقتباس شده از این کتاب طراحی شده‌اند تصاویر جنگل و درختزار
را می‌بینیم. حال مترجم ایرانی در این موقعیت چه باید بکند؟
الف) آیا باید به جای معنای فعلی واژه‌ها به‌دنبال ریشه‌شناسی (etymology) آنها
باشد و تلاش خود را صرف ترجمه دقیق نام ترانه‌ای انگلیسی کند که در کتاب به آن
اشاره می‌شود و در حقیقت معادلی را برگزیند که برای خوانندگان زبان واسطه
(انگلیسی) عنوانی ملموس‌تر است؟
ب) یا به اصل اثر مراجعه کند و توجه کند که نویسنده در زبان اصلی
چه نوشته و خواننده زبان اصلی با خواندن آن چه درک و حسی پیدا می‌کند و چه تصویری
در ذهنش ساخته می‌شود. بعد در زبان فارسی معادلی را برگزیند که تا جای ممکن همان
حس و درک را به خواننده فارسی‌زبان بدهد که خواننده ژاپنی‌زبان با خواندن متن اصلی
پیدا می‌کند؟
راه حلی که آقای غبرایی برگزیده‌اند راه حل الف و راه
حلی که ما در ترجمه ادبی درست می‌پنداریم راه حل ب است. تشخیص بهتر بودن هر یک از
این دو راه را به خوانندگان و مخاطبان واگذار می‌کنیم. موراکامی که خود مترجم است و به ترجمه
آثارش به زبان انگلیسی توجه ویژه دارد، همان‌طور که بارها در مصاحبه‌هایش گفته،
نامی را برای اثرش برمی‌گزیند که پس از ترجمه به انگلیسی خوش‌آهنگ و جذاب باشد (Rubin, 2002). بهترین
ترجمه نام اثر به انگلیسی«Norwegian
Wood» است، چرا که نام آهنگی مشهور را برای مخاطب
انگلیسی‌زبان تداعی می‌کند. اما عنوان فارسی این ترانه آن هم به شکل «چوب نروژی»
چقدر برای خواننده نسل امروز ایرانی آشنا است و چقدر او را به یاد ترانه بیتلز یا
هر چیز دیگری می‌اندازد؟ البته اگر عنوان «چوب نروژی» عنوانی جاافتاده و شناخته
شده برای فارسی‌زبانان بود و آنها را به یاد ترانه خاصی می‌انداخت، انتخاب مترجم
می‌توانست قابل دفاع باشد.
این داستان به بسیاری از زبان‌های دنیا ترجمه شده است که
در اغلب آنها، برخلاف انگلیسی، واژه‌ای دوپهلو مانند wood وجود ندارد. پس مترجمان این زبان‌ها
چه تدبیری اندیشیده‌اند؟ در ترجمه نام این اثر به سایر زبان‌ها سه رویکرد متمایز
را می‌بینیم. 1) ترجمه نام اثر به «جنگل نروژی» 2) استفاده از نام انگلیسی اثر
(احتمالاً برای تداعی نام ترانه بیتلز) 3) انتخاب نامی کاملاً متفاوت برای اثر
(احتمالاً برای گریز از ابهام موجود)
احتمالاً موردی را نیابیم که مترجمی در دنیا نام اثر را
به «چوب نروژی» ترجمه کرده باشد و در حقیقت به جای ترجمه نام اثر موراکامی، عنوان
ترانه بیتلز را به فارسی برگردانده باشد و روی کتاب گذاشته باشد. ترجمه نام کتاب
به برخی زبان‌ها از این قرارند:
é روسی:
Норвежский лес (جنگل نروژی) é عربی: الغابه النروجیه (جنگل نروژی) é چینی: 挪威的森林 (جنگل نروژی) é آذربایجانی: Norveç meşəsi (جنگل نروژی) é مجاری: Norvég erdő (جنگل
نروژی) é آلمانی: Naokos Lächeln
(خنده نائوکو)
é فرانسوی:
La Ballade de limpossible (تصنیف ناممکن) é اسپانیایی: Tokio blues (بلوز
توکیو)
به طور خلاصه، هرچند «چوب نروژی» برای عنوان ترانه بیتلز ترجمه دقیقی
است، اما برای عنوان کتاب موراکامی ترجمه‌ای مناسب و گویا نیست. این نام از سویی
خواننده ایرانی را به یاد چیزی نمی‌اندازد و از سوی دیگر اثری از مفهوم بااهمیت
جنگل در آن نیست. پیشنهاد من برای ترجمه عنوان این اثر آن است که نام کتاب به
«جنگل نروژی» برگردانده شود، بعد در همان صفحه نخست، پاراگراف دوم رمان که راوی به پخش شدن
صدای آهنگ گروه بیتلز از بلندگوهای هواپیما اشاره می‌کند، مترجم در پانوشت توضیح
دهد که این ترانه در ژاپن با نام «جنگل نروژی» شناخته می‌شود و بدین ترتیب هم از
ترجمه اشتباه عنوان جلوگیری شود و به کاربرد استعاری مفهوم جنگل در داستان خللی
وارد نشود هم به نام آهنگ نیز بدرستی اشاره شود.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
