شنبه، ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳
آگوستو بوآل در دهه هفتاد میلادی، سیستم تئاتری نوینی را ابداع کرد که به سیستم ژوکر معروف شد. این کارگردان اهل برزیل به دنبال رویکردهای تازه‌ای در تئاتر بود و می‌خواست تئاتر را به‌سوی مشارکت بیشتر تماشاگر ببرد چراکه در نگرش او، تماشاگر یک بازیگر مهم است. آرمان طیران دانش‌آموخته ارشد کارگردانی از دانشگاه تربیت مدرس در کتابی با عنوان درباره آگوستو بوآل و سیستم ژوکر که به همت نشر افراز چاپ شده است به بررسی این سیستم تئاتری و اصول آن پرداخته است:
درباره آگوستو بوآل چه می‌دانیم؟
آگوستو بوآل (۱۹۳۱ - ۲۰۰۹)؛ نظریه‌پرداز، نویسنده و کارگردان برزیلی تئاتر؛ رهیافت و گونه‌ای خاص از رخداد نمایشی را با عنوان عمومی «تئاتر سرکوب‌شدگان» در دهه هفتاد میلادی ابداع و معرفی کرده است که در چهارچوب شیوه‌های اجرایی او؛ سیستم ژوکر با آمیختن جهان بازیگر و جهان تماشاگر از طریق مشارکت مخاطب در فرایند اجرا و تبدیل تماشاگر به کاراکتر اصلی و فعال در تئاتر اجتماعی و عملگرایش، از منحصربه‌فردترین نگره‌های تئاتری اوست. تلاش بوآل برای بنیان نهادن شکلی از یک مشارکت تئاتری، شیوه‌ها و روش‌های اجرایی زیر را به وجود آورده است: تئاتر روزنامه‌ای؛ تئاتر نامرئی؛ تئاتر شورایی (میدانی/مناظره‌ای)؛ تئاتر مجسمه (تصویری) و تئاتر قانون‌گذار. تئاتر برای بوآل ابزاری است برای روشنگری ذهن مردم تا آنان از این طریق نیازهای واقعی و مشروع خود را بشناسند و برای زندگی بهتر و درست‌تر از آن استفاده کنند.
سیستم تئاتری که آگوستو بوآل بنانهاده چه مختصاتی دارد؟
مهم‌ترین عنصر شناخت‌شناسی تئاترِ بوآل، پروسه تبدیل تماشاگرِ شاهدِ تئاتر مونولوگ (یعنی تئاتر رایج و مرسوم که در آن صحنه حرف میزند و تماشاگر سکوت کرده و گوش می‌دهد) به تماشاگرِ شریکِ تئاتر دیالوگ (تئاتر مشارکتی و تئاتری که در آن نوعی گفتگو بین جهان اجرا و جهان مخاطب جریان دارد) است. جایی که در آن مخاطب، در خلق و آفریدن اجرا دخیل و سهیم است، او آفرینش‌گر فعالِ رخداد تئاتری است. برای بوآل، تماشاگر تئاتر صرفاً یک مصرف‌کننده نیست و این بار او یک معنای جدید برای عملِ تماشاگری‌اش به دست می‌آورد: تماشاگر-بازیگر.
شناخت نظریات و شیوه‌های تئاتر بوآل، و کاربردهای آن در فرایند اجرا برای مخاطب، سهم ارتباطی و مشارکتی بیشتر و عمیق‌تری را به دنبال دارد که این امر می‌تواند برای مخاطب، فهمِ کُنش اجرا را میسر کند و قدم‌های نخستین را به سمت تئاتر دیالوگ و دوری از تئاتر مرسوم مونولوگ بردارد. این به رسمیت شناختن تماشاگر جدید، تماشاگر را به‌عنوان یک پدیده هنری موردتوجه قرار می‌دهد. تماشاگر در تئاتر بوآل، بازیگر مهمی است.
از شیوه ابداعی بوآل می‌توان در تئاتر ایران نیز بهره برد؟
وجود رویکردهای اعتراض‌آمیز نسبت به پایه‌های استاندارد تئاتر رسمی و مرسوم برای بنیان نهادن شکلی از مشارکت نمایشی که نوع قوام‌یافته‌اش را می‌توان در سیستم ژوکر مشاهده کرد؛ رهیافت اصلی تئاتر سرکوب‌شدگان است؛ ازاین‌رو اصلی‌ترین عنصر لازم برای اجرای شیوه‌های تئاتر سرکوب‌شدگان وجود آزادی عمل و دموکراسی است که در نبود این مهم، تئاتر سرکوب‌شدگان، سرکوب خواهد شد!
فعال‌سازی تعامل تماشاگر در اجرا؛ می‌تواند باعث کشف راه‌حل‌های مناسب از طریق تعامل با تماشاگران و بهبود وضعیت‌های خاص (در برخورد با گروه‌های آسیب‌پذیر همچون کودکان و بزهکاران اجتماعی؛ سالخوردگان؛ معلولان و...) به دنبال داشته باشد ازاین‌رو مکانیسم اجرای تئاتر بوآل و شیوه‌های تئاتری او در تمامی بسترهای اجتماعی مهیا، امکان‌پذیر است.
*
کتاب «درباره آگوستو بوآل و سیستم ژوکر» را نشر افراز با قیمت ۳۲۰۰ تومان در سال ۱۳۹۰ منتشر کرده است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
