پنج شنبه، ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
محمد نجفی: سخن گفتن در باب «هنر» و «زیبا» و پرسش «از» و «درباره» آن‌ها متعلق به روزگار کنونی تاریخ بشریت نیست و سابقه آن به گذشته‌هایی بس دور باز می‌گردد. اما دانش زیباشناسی و فلسفه هنر بی‌شک از قرن هجدهم میلادی سامان یافته است و بر آمده از رویکرد جدید به علم و حقیقت در عصر جدید است.
با مروری بر تاریخ اندیشه به وضوح می‌توان دریافت که بخشی از مهم‌ترین تأملات درباره هنر و زیبا در سنت اندیشه یونان باستان وجود داشته است و به طور خاص نخستین پرسش‌های صریح در این باب را می‌توان در نظام فکری افلاطون یافت. درواقع کتاب «زیبایی و فلسفه هنر در گفت‌وگو: افلاطون» که نخستین جلد از مجموعه کتاب‌هایی است که قرار است در آینده‌ای نزدیک به همت فرهنگستان هنر و به کوشش منیره پنج‌تَنی منتشر شوند درآمدی است برای پرداختن به این حوزه مهم در قالب مجموعه گفت‌وگوهایی با اساتید و صاحب‌نظران که در آن هر یک به پرسش‌هایی مشابه پاسخ می‌دهند تا بدین‌سان نه تنها تجربه‌ای از سنت دیالوگ‌های سقراطی در رساله‌های افلاطون را در حوزه زبان فارسی و البته درباره زیبایی و فلسفه هنر در این فیلسوف مؤثر و مهم در تاریخ فلسفه ارائه کرده باشند بل با پاسخ به پرسش‌هایی مشابه ـ بی‌آن‌که بدانند دیگری چه پاسخی داده است ـ فرصتی را برای مخاطب مهیا کنند تا با کنار هم نهادن پاسخ‌های گوناگون در کنار هم فرصتی نیز بیابد برای ارزیابی پاسخ‌دهندگان و احتمالاً اندیشیدن به موضوع از جهات گوناگون پس از مواجهه با چنین پاسخ‌هایی. البته این امر پیش‌شرطی را لازم دارد و آن آشنایی حداقلی خواننده با مباحث و موضوعاتی است که به بحث گذاشته شده‌اند چه در عین حال که این کتاب می‌تواند در نگاه نخست جنبه‌ای آموزشی نیز داشته باشد اما بیشتر از آن، مخاطب خود را به چالش و پرسش و بررسیدن پاسخ‌ها و موضوعات طرح شده در خود فرا می‌خواند و می‌کشاند. نمایه پایان کتاب در این‌جا به خوبی کارکردی مؤثر می‌یابد و به کمک آن می‌توان موضوعی مشخص را که در گفت‌وگوهای مختلف طرح شده است یافت و آن‌ها را در کنار هم قرار داد و ارزیابی نمود. گویی این نمایه جبران کلی بودن فهرست ابتدای کتاب را می‌کند که تنها با عنوان «پرسش و پاسخ دکتر...» همه چیز را ختم به خیر کرده است.
این کتاب از گفت‌وگو برای سخن گفتن با مخاطب خود بهره می‌برد. شیوه‌ای که با توجه به اهداف انتشار این کتاب می‌توانسته است یکی از بهترین گزینه‌ها محسوب شود. در این کتاب بحث از زیبا و هنر در اندیشه افلاطون با عطف نظر توأمان به هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی وی طرح و این موضوع به درستی ضروری دانسته شده است که باید هر دوی این امور را برای مواجهه‌ای درخور با اندیشه‌های افلاطون در این باره در نظر داشت. این چنین است که «فهم افلاطون در بستر اندیشه خود او پررنگ می‌شود و عبور از مقولات و الگوهای تبیینی متأخر و فراهم آوردن امکان بازیابی اندیشه افلاطون در افق فکری ما» مدنظر قرار می‌گیرد. به دیگر سخن کوشش این کتاب یا بهتر است بگوییم این گفتوگوها از یک سو جست‌وجویی است برای بازیابی اندیشه افلاطون در باب زیبا و هنر در بستر خود اندیشه و آثار وی و از سوی دیگر مواجه ساختن این اندیشه با پرسش‌ها و مسایل زمانه ما در این دو عرصه. این‌چنین است که گفت‌وگو می‌تواند یاری‌گر باشد برای گام نهادن در چنین مسیری که بی‌شک در عین سادگی دشواری‌های بسیاری نیز دارد.
اما بی‌شک این گفت‌وگو، تنها، رخدادی میان مصاحبه‌کننده و مصاحبه‌شونده نیست یا فرصتی برای مخاطب در مقایسه و ارزیابی آرای افراد گوناگون درباره یک موضوع. این گفتوگوها فرصتی نیز هست برای مصاحبه‌شوندگان تا با نظرات دیگر همکاران خود درباب موضوعاتی مشخص در این حوزه آشنا شوند و این خود کار مؤلف را سخت‌تر می‌کند. سخت‌تر از این بابت که اگر آدم‌هایی که با آن‌ها گفت‌وگو شده است اندیشه‌ورزانی جدی باشند آن‌گاه احتمالاً مصاحبه‌کننده ناچار خواهد بود ویراست دوم کتاب را سراسر متفاوت از ویراست نخست ارائه دهد. به این دلیل که هر یک از این افراد با خواندن این کتاب به زوایای بسیار دیگری از موضوعات که از آن غافل بوده‌اند آگاه خواهند شد و ضروری خواهند دانست که سخنانشان را بازبینی کنند و سازمانی مجدد دهند. ضرورتی که مؤلف/مصاحبه‌کننده نیز خود به آن اذعان دارد.
اما شاید بتوان نقدهایی را نیز بر این کار وارد دانست؛ مواردی چون چیدمان سؤالات که می‌تواند با تغییراتی اندک، سامانی بهتر بیابد (مانند سؤال 41 پرسش و پاسخ دکتر سعید بینای مطلق که می‌توانست در آغاز یا پایان گفت‌وگو خوش‌تر بنشیند و در موقعیت فعلی سکته‌ای را در گفت‌وگو ایجاد کرده است.) یا درآمدی که می‌توانست در آغاز هر گفت‌وگو بیاید و توصیفی مناسب باشد از مصاحبه‌شونده (نه چون بیوگرافی کنونی افراد که در پنج صفحه پایانی کتاب آمده است و مشخص نیست دقیقاً چه ملاک‌هایی در محتوای آن‌ها مدنظر بوده است.). نکته دیگر شاید ضعف بخش کتاب‌شناسی باشد که به گفته مؤلف قرار بوده گزیده‌ای از منابع به زبان‌های فارسی و انگلیسی باشد که در کتابخانه‌های داخل کشور در دسترس است. اما اگر بپذیریم که کتاب‌های فارسی موجود و مهم در این‌باره همین مواردند و در کنار آن‌ها لیستی از پایان‌نامه‌های مرتبط با موضوع کتاب را می‌آوریم بد نبود لیستی از مقالات فارسی در این حوزه نیز ارائه شود. نیز چه ضرورتی داشته است که فقط نام سه کتاب به زبان انگلیسی بدون آوردن تاریخ انتشار آن‌ها را ذکر کنیم. تنها به این دلیل که این سه عنوان در کتابخانه‌های ایران در دسترس بوده‌اند؟ آن هم در روزگاری که می‌توان اگر نه نسخه چاپی بسیاری از این کتاب‌ها که دست‌کم فایل پی دی اف آن‌ها را در فضای بی‌کران مجازی یافت.
کتاب «زیبایی و فلسفه هنر در گفت‌وگو: افلاطون» به کوشش منیره پنج‌تَنی شامل گفت‌وگوهایی است با دکتر سعید بینای نطلق، دکتر سید محمدرضا بهشتی، دکتر رضا داوری اردکانی، دکتر محمد ضیمران و دکتر شمس‌الملوک مصطفوی درباره زیبایی و فلسفه هنر در این فیلسوف که چاپ اول این کتاب در بهار 1388 با شمارگان 2000 نسخه و قیمت 4600 تومان از سوی فرهنگستان هنر منتشر شده است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
