ترس از آینده بی‌سرانجام

ایران: گروهی از تحلیلگران علوم‌اجتماعی بر این باورند که «امید به بهترشدن شرایط در آینده» از بنیادی‌ترین خصوصیات مدرنیته است؛ اما «زیگمونت باومن» جامعه‌شناس و فیلسوف لهستانی، در یکی از آخرین مصاحبه‌های خود در «مجله اسپاکد ریویو» از سرخوردگی بشریت از «آینده» می‌گوید. این گفت‌وگو به تازگی به قلم علی امیری به فارسی برگردانده شده که در سایت ترجمان انتشار یافته است.

به زعم باومن، بحرانی که امروز دامن اروپا را گرفته، نتیجه از بین رفتن «امید به آینده» است. امروزه احساس ما به آینده مملو از هراس‌های دهشتناک و آخرالزمانی است و تصور خوشبختی از «آینده»، به «گذشته» نقل مکان کرده است. این بازگشتِ ناکجاآبادی، دغدغه‌خاطر سال‌های آخر عمر باومن بود. چیزی که خودش «رتروتوپیا» می‌نامید.
 باومن معتقد است که ما با وجود اینکه هنوز به «پیشرفت» اعتقاد داریم ولی آن را همچون «موهبت» و «نفرینی» توأمان می‌بینیم که بخش نفرین‌شده آن پیوسته رشد می‌کند درحالی‌که بخش موهبتی آن آب می‌رود.
در مقام مقایسه نظر باومن با متفکران پیش از او می‌توان گفت: متفکران گذشته باور داشتند که «آینده» امن‌ترین و امیدبخش‌ترین مکان برای امیدها است در حالی که انسان امروز ترس‌ها، اضطراب‌ها و دلهره‌هایش را به «آینده» می‌دهد؛ از کمبود شغل گرفته تا کاهش درآمد و زوال فرصت‌های زندگی خود و فرزندانش، از شکنندگی موقعیت‌های اجتماعی گرفته تا موقتی بودن دستاوردهای زندگی؛ از شکاف گسترده میان مهارت‌ها با چالش‌های عظیم زندگیش گرفته تا از دست دادن کنترل زندگی؛ همه و همه برای انسان امروز ترس‌هایی دلهره‌آورند که آنها را به آینده‌اش منتقل می‌کند بدون اینکه امیدی به بهبودشان در آینده داشته باشد. به زعم باومن، گویی ما درحال نزول به وضعیت سربازهایی در حاشیه یک بازی شطرنج هستیم که افرادی ناشناخته آن را بازی می‌کنند؛ افرادی که به نیازها و رؤیاهای ما بی‌اعتنایند؛ اگر نگوییم نسبت به ما کینه‌توز و بی‌رحم‌اند! افرادی آماده‌اند ما را در راه اهداف خود قربانی کنند.
باومن معتقد است که اکثریت مردم از تجربیات خود و اطرافیانشان دریافته‌اند که نباید به آینده نامتوازن، دمدمی‌مزاج، پیش‌بینی‌ناپذیر و مأیوس‌کننده امید ببندند چرا که آینده خبر از مخاطرات مرموز می‌دهد. اینچنین است که برای انسان مدرن «امید» بی‌بهره از آینده، به «گذشته»ای که زمانی تحقیر شده و خانه خرافات و اشتباهات بوده است، پناه می‌جوید.