پروای دیگری داشتن

انسان در ارتباط با دیگری شکل می‌گیرد و هستی می‌یابد. این امر نخست سرراست و طبیعی جلوه می‌کند، اما در عمل، ارتباط همیشه در خدمت هستی طرفین قرار نمی‌گیرد. فروافتادن در ورطه‌ی پرستش، سلطه‌جویی، تصاحب دیگری ارتباط را مبهم و دوگانه می‌کند. گاهی حتی می‌تواند هستی دیگری را محدود، مقید یا منحرف سازد. میلتون مِیرآف، فیلسوف و نویسنده‌ی امریکایی، در کتاب «درباره‌ی مراقبت: تحلیل فلسفی مفهوم پروای دیگران داشتن» این مفهوم را بازتعریف کرده و به آن ابعاد تازه‌ای بخشیده است. افزون بر این، او ارتباط مراقبتی را به‌منزله‌ی ارتباطی مؤثر مطرح کرده است. این اثر برای نخستین بار در سال ۱۹۷۱ منتشر شده است و کتاب حاضر برگردانی از نسخه‌ی ۱۹۹۰ آن است.

   مریم نصر اصفهانی، مترجم و پژوهشگر مطالعات زنان، مقدمه‌ی جامعی بر این کتاب تألیف کرده است. او در این مقدمه‌ی بیست‌واندی صفحه‌ای، فراگردی مفهوم مراقبت را از افسانه‌ی کورا و نظریات اندیشمندان دینی، ادبیات آلمانی، فیلسوفانی چون کی‌یرکگور و هایدگر تا روان‌شناسانی چون رولو می و اریکسون دنبال کرده است. بدین ترتیب، بستر تألیف و گسترش مفهوم مراقبت/پروای مِیرآفی را روشن می‌کند. او همچنین، به فراگردی و توسعه‌ی این مفهوم نزد دریدا و لویناس در بحث پیرامون دیگری اشاره کرده و سیر مفهوم مراقبت در مطالعات فمنیستی را مرورکرده است. زیرنویس‌ها شامل اطلاعاتی نظیر ارجاع، توضیح، اطلاعات آثار برگردان‌شده به فارسی، مخاطب را در پیگیری منابع و مفاهیم یاری می‌رساند. در اینجا، مسائل پیشِ روی مترجم برای برگردان واژه‌ی care در وجه مفهومی و پذیرفتگی در میان فارسی‌زبانان به‌خوبی بیان شده است. در نهایت، گرچه معادل برتری یافته از منظر مفهومی، پروا، به نفع معادل پذیرفته شده و آشنا، مراقبت، کنار گذاشته شده است، تمایز نظری در ذهن مخاطب برجسته شده است.

   کتاب در قالب یک مقدمه و شش فصل تنظیم شده است. فصل اول به تعریف مفهوم «مراقبت» و واژه‌ی کلیدیِ «رشد/بالندگی» در آن اختصاص داده شده است. مِیرآف در فصل دوم عناصر آگاهی، ریتم‌های متناوب، بردباری، صداقت، اعتماد، فروتنی، امید، شجاعت را در زمینه‌ی مراقبت بازبینی و بیان می‌کند؛ مثلاً تأکید می‌کند که «آگاهی»ای که در مراقبت در نظر است، امری فروکاسته به آنچه در بیان می‌آید نیست؛ «بردباری» صرفاً با گذر زمان ارتباط ندارد، بلکه ارائه‌ی خلوت‌خانه‌ای به دیگریِ تحت مراقبت است؛ «اعتماد» اجازه‌ی رفتن و مواجهه با مخاطره و جهش را به دیگری دادن است؛ «امید» در مراقبت، اکنون را تهی نمی‌کند یا به‌دنبال کم‌رنگ کردن ارتباط با گذشته نیست، بلکه اکنون را پربار و مهم‌تر می‌کند. به‌دنبال این، به ترتیب در فصل‌های سوم و چهارم به جنبه‌های باارزش مراقبت و به‌طور خاص به مراقبت از یک انسان (دیگری و خود) پرداخته شده است. در فصل‌های پایانی کتاب، مراقبت مفهومی دانسته شده است که می‌تواند محور زندگی قرار گیرد، معناسازی کند و انسان را در جایی مستقر کند.

   عبارت مراقبت (caring) پیش از هر چیز رابطه‌ی مادر-فرزندی را در ذهن تداعی می‌کند. این در حالی است که مِیرآف سخن خود را با مراقبت پدری از فرزندش آغاز می‌کند. او مراقبت را به‌معنای کمک به رشد و بالندگی دیگری (شخصی، آرمانی، اندیشه‌ای) تعریف می‌کند که در آن دیگری هم‌زمان در امتداد خود و چیزی مستقل تجربه شود. بیان نمونه‌ی ارتباط پدرانه به‌جای تداعی نزدیک به ذهن ارتباط مادرانه، صرفاً نادیده‌انگاری زن یا ارجاعی به سنت یونانی مراقبت نیست، بلکه تأکیدی است بر آگاهانه‌بودن مراقبت و بر فاصله‌ای که بایستی در ارتباط مراقبتی تضمین‌کننده‌ی توجه به استقلال دیگری باشد. یکی دانستن خود و دیگری نوعی ارتباط انگلی یا هواخواهی مفرط را موجب می‌شود که در آن پویایی و رشد مراقبت‌شونده و ارتباط من با او دچار اختلالی جدی است. همان‌گونه که ایده در هواخواهی مفرط دیده و سنجیده نمی‌شود که بخواهد امکان رشد خود را طلب کند، ارتباط با فرد دیگر به ورطه‌ی سلطه‌جویی می‌افتد. باید توجه کرد که مراقبت در نظر مِیرآف، با مسائلی چون خوبی دیگری را خواستن، دلداری دادن دیگری، حمایت کردن و دوست داشتن دیگری یا صرفاً با نگرانی از آنچه بر او می‌گذرد، یکی نیست. او مراقبت را در کنار مفهوم «در جایی بودن» به‌کار می‌گیرد تا افقی برای اندیشیدن به مسائل بشری بگسترد.

   کتاب درباره‌ی مراقبت در ۱۳۹ صفحه، شمارگان ۷۷۰، به قیمت ۱۳۰۰۰ تومان به‌تازگی در نشر هنوز منتشر شده و در دسترس است.