ایران: کافی است سری به کتابخانه شخصی اغلب فعالان عرصه ادبیات
و رسانه بزنید تا حداقل با چند کتاب «غلط ننویسیم» و«فرهنگ فارسی عامیانه» نوشته
زنده یاد ابوالحسن نجفی، مترجم و زبان شناس مشهور نیم قرن اخیر کشورمان روبهرو شوید؛
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی که نقشی مهم در کشف استعدادهای جدید و
معرفی آنان به جامعه ادبی داشته است؛ حتی آنطور که اغلب منتقدان ادبی تأکید دارند
میتوان ردپای پررنگی از او را در تفکرات ادبی چهرههای شاخص «جُنگ اصفهان» همچون
هوشنگ گلشیری و بهرام صادقی دید؛ نویسندگانی که هر یک تنها بواسطه خلق آثاری قابل
تأمل، تأثیر بسزایی بر ادبیات فارسی معاصرمان برجای گذاشتند. با توجه به سالها
فعالیت ادبی ابوالحسن نجفی و نقشی که با ترجمههای شاخص از زبان فرانسه در عرصه
کتاب عرضه کرده و همچنین فعالیتهای او در عرصههای مختلف زبان شناسی، بویژه با تکیه
بر وزن عروضی شعر فارسی و برخی ابداعاتی که در آن حوزه داشته چند سالی است که شاهد
برپایی جایزهای با نام «ابوالحسن نجفی» در بخش خصوصی هستیم. تا به حال دو دوره از این جایزه برگزار
شده و تلاش هیأت داوران آن نیز معرفی مترجمی بوده و هست که موفق به ترجمه اثر
شاخصی در حوزه داستان و رمان شده باشد. در دوره نخست این جایزه آبتین گلکار، مترجم
ادبیات روسی و در دوره دوم هم محمد همتی، مترجم ادبیات آلمانی موفق به کسب عنوان
برگزیده شدهاند.
حقی که استاد نجفی برگردن مان دارد
با اینکه زمان چندانی از بنانهادن این جایزه نمیگذرد
اما همین دو دوره هم کافی بوده تا توجه فعالان عرصه کتاب به جایزه نجفی جلب شود.
امید طبیبزاده، استاد زبانشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، حق
الزحمه دو کتابش را به جایزه ابوالحسن نجفی اعطا کرده، او درباره اینکه چرا دست به
چنین کاری زده میگوید: «دو ماه قبل از درگذشت استاد نجفی، ایشان در حضور جمعی از
دوستان و همکاران دو کتاب مهمی که کار تألیف آنها را به اتمام رسانده بود به من سپرد
و وصیت کرد که آمادهسازی نهایی آنها برای چاپ را برعهده بگیرم و کتابها را منتشر
سازم. یکی از این کتابها که درباره وزن شعر فارسی است و «درسنامه» نام دارد همان دو سال
قبل منتشر شد. کار کتاب دوم که عنوان آن «طبقهبندی وزنهای شعر فارسی» است و آن
را میتوان حاصل بیش از چهل سال پژوهش و مطالعه مستمر ایشان دانست هم اواخر مهر
ماه سالجاری با همکاری نشر مروارید منتشر میشود.»
این استاد دانشگاه تأکید دارد که ابوالحسن نجفی بواسطه
سالها فعالیت ادبی در حوزههای ترجمه و زبان شناسی آنقدر بر گردن زبان و ادبیات
فارسی حق دارد که انجام چنین کارهایی کمترین کار برای قدردانی از او و زحماتش است.
او ادامه میدهد:« تقدیم حق الزحمه این دو کتاب به جایزهای که عنوان استاد نجفی
بر آن حک شده نوعی قدرشناسی است، قرار ناشر بر این بود که هفت درصد از قیمت پشت
جلد دو کتاب به من اختصاص پیدا کند که آن را نه تنها برای این دو چاپ، که برای
تجدید چاپهای بعدی هم اهدا کردم تا نقشی هر چند کوچک در راه کمک به اعتلای زبان
فارسی ایفا کنم.»
اوضمن اشاره به بخشی از گفتههای زنده یاد نجفی مبنی بر
تأکیدی که بر ضرورت حفظ زبان و ادبیات فارسی از گزند نابودی داشته میگوید: « نکته
جالب توجه درباره آقای نجفی این بود که همواره تأکید داشت بخشی از حیات این سرزمین
به زبان فارسی است و حتی قسمت مهمی از ایرانی بودنمان را به همین سبب میدانست.
بنابراین هر تلاشی برای حفظ و اعتلای زبان فارسی انجام بدهیم در نهایت به حفظ
سرزمینمان کمک خواهد کرد. اما در ارتباط با جایزه ابوالحسن نجفی که امسال سومین
دورهاش برپا میشود باید بگویم که با برپایی چنین جایزههایی میتوان در مسیر
اعتلای زبان فارسی گام برداشت. از این طریق مترجمان جوان هم به ارائه کارهای
ارزشمند و منطبق با اصول تشویق میشوند و هم اینکه فرصتی برای معرفی آنان به جامعه
ادبی فراهم میشود.»
همانطور که این پژوهشگر ادبی که عمده فعالیتهایش در
زمینههای واجشناسی، آواشناسی، وزن شعر فارسی، دستور وابستگی و دستور زبان فارسی
است تأکید دارد، استاد نجفی را میتوان یکی از مترجمان بزرگ کشورمان در نیم قرن
اخیر دانست. اغلب منتقدان ادبی از این جهت، چنین عنوانی به ابوالحسن نجفی دادهاند
که او علاوه بر تسلط به زبانی که (فرانسه) از آن دست به ترجمه میزد به زبان فارسی
هم احاطه بسیاری داشت و همین مسأله منجر به انتشار آثاری با نثر پاکیزه و وفادار
به متن میشد.
طبیبزاده درباره برخی دیگر از ویژگیهای ابوالحسن نجفی
میگوید:«او میدانست سراغ چه آثاری برود و طی سالهای فعالیتش همواره دست به
ترجمه کتابهای ارزشمندی از فرانسه و دیگر کشورهای جهان زد. علاوه بر این او
تأثیری جدی هم بر «جُنگ اصفهان» و افرادی همچون هوشنگ گلشیری و بهرام صادقی
که در آن فعالیت داشتند برجای گذاشت، بسیاری از افراد از او الهام گرفتند و نجفی
از این طریق توانست دور جدیدی را در زبان و ادب فارسی ایجاد کند.»
او برخلاف دیگر منتقدان و فعالان عرصه کتاب اعتقاد
چندانی به آشفته بودن بازار ترجمه ندارد و حتی تأکید میکند که در بحث کمیت با
پیشرفتهای بسیاری روبهرو بودهایم. از منظر سطح کیفی آثار هم معتقد است که با
تغییرات خوبی روبهرو شده ایم، او برپایی چنین جوایزی بویژه دربخش خصوصی را که با
ممیزیهای کمتری روبهرو هستند راهی برای برطرف کردن ضعفهای این حوزه میداند، هر
چند که منکر برخی مشکلات فعلی هم نمیشود.
ترسیم مسیری پیش روی جوانان علاقه مند
علیاصغر محمدخانی، دبیــــــرعلـــــمی ســــومیــــــن
دوره جایزه ابوالحسن نجفی، برگزاری این رویداد ادبی را بهانهای برای تکریم بیش از
نیم قرن فعالیت ادبی این مترجم، نویسنده و محقق میداند و میگوید: «با برگزاری
جوایزی که نام بزرگانمان در حوزههای مختلف فرهنگ بر آنها جای گرفته میتوان علاوه
بر تکریم خدمات ارزشمندشان مسیری هم پیش روی جوانان ترسیم کرد. استاد نجفی، بیتردید
از جمله چهرههای ممتاز فرهنگ و ادب ما در دوره معاصر است که فعالیت حرفهای او طی
چندین دهه را میتوان در چند حوزه زبان شناسی، ترجمه، ویرایش، ادبیات تطبیقی،
فرهنگ نگاری، وزن شعر فارسی و... تقسیمبندی کرد.»
این محقق ادبی و نویسنده در ادامه تصریح میکند:«زنده
یاد نجفی در طول زندگی حرفهای خود نشان داد که زبان فارسی از توانمندی بسیاری نه
تنها در بحث تألیف برخوردار است بلکه ظرفیت قابل توجهی در ترجمه متون مختلف علمی-
ادبی دارد.علاوه بر این زنده یاد نجفی طی پنجاه سال آخر زندگیاش نقش مهمی در کشف
استعدادها و معرفی چهرههای جدید به جامعه ادبی ایفا کرد.»
محمدخانی با اشاره به مهمترین هدفی که از برپایی این
جایزه دنبال میشود میگوید: «مهمترین هدفمان معرفی مترجمان جوانی است که در تلاش هستند تا
جا پای استاد نجفی بگذارند، مترجمانی که در کار خود تبحر دارند اما هنوز آنچنان که
باید و شاید به مخاطبان و جامعه ادبی معرفی نشدهاند. بهدنبال این هستیم که
بگوییم اگر امروز با مشکلاتی در بازار ترجمهمان روبهرو هستیم بهدلیل وجود نقص
در زبان فارسی نیست بلکه از کم دانشی برخی مترجمان در زبان مبدأ و مقصد نشأت میگیرد.
یکی از مهمترین تفاوتهای استاد نجفی با مترجمان عجول امروز در این است که جوانان
گمان میکنند آشنایی صرف با یک زبان خارجی کافی است تا آنان کار ترجمه را آغاز
کنند. متأسفانه هنوز برخی از آنان به این درک نرسیدهاند که علاوه بر تسلط به زبان
مبدأ باید احاطه بسیاری هم به زبان و ادبیات مقصد داشته باشند.»
او با ذکر نکاتی درباره چگونگی برپایی این دوره از جایزه
ابوالحسن نجفی ادامه میدهد:«یکی از نکات مد نظرمان در بحث داوری میزان توجه
مترجمان به بازگردان صحیح آثار به زبان فارسی است. خود کتاب و نحوه انتخاب موضوع
هم برایمان از اهمیت بسیاری برخوردار است، اینکه مترجم به سراغ کتاب نویسندهای
رفته باشد که تا به امروز به مخاطبان ایرانی معرفی نشده اتفاق با ارزشی است. آخرین
نکته درباره تفاوت جایزه این دوره با دو سال گذشته در تقدیرمان از مجموعه فعالیتهای
مترجم پیشکسوتی است که تا به امروز فرصتی برای دیده شدن ترجمههایش و تجلیل از او
در خلال برگزاری جایزهها پیش نیامده است. .»
به گفته محمدخانی در سومین دوره این جایزه ترجمه کتابهای
داستان و رمانی بررسی میشوند که در سال ۹۶ منتشر شدهاند، اختتامیه جایزه ابوالحسن نجفی هفته نخست بهمن
ماه برپا میشود و علاقه مندان تا پایان مهرماه برای ارسال آثار خود به دبیرخانه
فرصت دارند. ضیاء موحد، حسین معصومی همدانی، مهستی بحرینی، عبدالله کوثری، موسی
اسوار، سعید رضوانی و منوچهر بدیعی داوران این دوره هستند. در ارتباط با آثاری که
از زبانهای غیرانگلیسی ترجمه شده باشند از نظر سه کارشناس فعال در همان عرصه بهره
گرفته میشود.
برای معرفی مترجمان جوان و با استعداد
فتحالله مجتبایی
نویسنده ومترجم
افرادی همچون زنده یاد ابوالحسن نجفی سالهای بسیاری
ازعمر خود را صرف اعتلای فرهنگ و ادب این سرزمین کردهاند، از همین رو معتقدم
برگزاری جوایزی که نام بزرگانی همچون او بر آنها حک شده باشد به شناخت بیشتر این
افراد به جوانان و درک بهتر افکارشان کمک خواهد کرد. در خلال برگزاری این
رویدادهای ادبی میتوان جوان ترها را به قدم نهادن در راهی که استادانی نظیر نجفی
در آن تلاشی بیدریغ کردهاند علاقهمند کرد. نه تنها جوانان به شناخت بهتری از بزرگان
خود دست پیدا میکنند بلکه حتی قادر به استفاده از تجربههای آنان در شرایط مشابه
هم خواهند بود. از همین رو معتقدم که چنین اقداماتی به زنده نگاه داشتن فرهنگمان
کمک بسیاری خواهد کرد. اما در ارتباط با جایزه ابوالحسن نجفی شرایط قدری متفاوت
است، اینجا بحث اصلی، قدردانی از پیشکسوتان مطرح نیست و همین مسأله را میتوان
نکته قابل توجهی در برپاییاش دانست. هدف از برپایی این جایزه کمک به معرفی
مترجمان به نسبت جوانی است که در عرصههای داستاننویسی و رمان مشغول فعالیت هستند
اما آنچنان که باید معرفی نشدهاند. اما درباره اینکه چرا نام این جایزه آنقدر به
آن اعتبار داد باید گفت آنقدر ابوالحسن نجفی زبان شناس و مترجم بزرگی بود که درج
نام ایشان بر جایزهای ادبی بسیار انگیزه ساز خواهد بود.