مرگ عدالت به معنی مرگ امید است

مهر:  پروفسور کریستین (یحیی) بونو، فیلسوف و اسلام‌شناس فرانسوی، شب گذشته میهمان پیام فضلی‌نژاد در هجدهمین برنامه تلویزیونی «شوکران» بود.

وی در ابتدای این برنامه درباره شتاب سرسام‌آور تمدن مادی که عرصه را بر حیات طبیعی و زیست مسلمانی تنگ کرده است، گفت: به‌نظرم بزرگ‌ترین گناه اخلاقی این است که پدر و مادر سیر بخورند و بگذارند بچه‌های‌شان کنارشان از گرسنگی بمیرند. ما الان به هر اندازه که می‌توانیم داریم مصرف می‌کنیم ولی سؤال برای ما مطرح نیست که برای نسل آینده چه خواهد ماند و در چه جهانی زندگی خواهند کرد؟

این الهی‌دان فرانسوی اظهار داشت: بحران‌های کنونی یک‌دفعه به‌وجود نیامده است. از بین رفتن اکثر موجودات زنده یک‌دفعه به‌وجود نیامده. نابودی محیط‌زیست را کلوب رم پیش‌بینی کرده بوده ولی هشدارها شنیده نمی‌شدند. تقصیر دانشمندان و فلاسفه نیست.

بونو با تحلیل نقش سرمایه‌داری در این شرایط گفت: سرمایه‌داری امروز سرمایه‌داری فاینانس است یعنی به‌اصطلاح «تجارت پول». چون فقط ارقامی است در کامپیوتر که از یک حساب به حساب دیگر جابه‌جا می‌شود و دیگر ربط و برابری در ثروت حقیقی ملموس خارجی ندارد. الان خلق پول یعنی وام دادن. هروقت که بانک وام می‌دهد دارد پول خلق می‌کند یعنی فقط ارقام؛ یک میلیارد وام داده یعنی یک میلیارد خلق کرده که وجود خارجی ندارد.

وی افزود: یک مشکل دیگر هم این است که سرمایه‌داری تولیدات علمی مانند دارو و... را قبضه کرده و برای سود حاضر است گاهی معایب یا ضرر یک دارو را بپوشاند و مخفی نگه‌دارد. یا فرآورده‌های تراریخته.

مترجم و مفسر قرآن کریم گفت: جالب است که بعضی از متفکران و دانشمندان گفتند از سیاستمداران ناامید شدند و نظرشان این بود که تنها نهادی که می‌تواند واقعاً یک تغییر ایجاد کند ـ‌نهاد اجتماعی و نه نهاد اقتصادی‌ـ مؤسسات دینی است؛ یعنی کلیسا، یعنی مدارس علوم دینی ولی متاسفانه تابه‌حال نتیجه ندیده‌اند؛ نه از طرف کلیسا، نه از طرف نهادهای بودیست یا مسلمان و... 
وی در پاسخ به این پرسش که آیا امروز نباید بگوییم که دیگر فلسفه عدالت به بن‌بست رسیده و مرگ عدالت را اعلام کنیم، اظهار داشت: مرگ عدالت یعنی مرگ امید. تنها چیزی که به نظرم می‌رسد مربوط به همان آخرین وصیت امیرالمؤمنین (ع) است که می‌فرمود امر به معروف و نهی از منکر را ترک نکنید که آن‌وقت بدترین شما بر شما تسلط پیدا می‌کنند و دعا می‌کنید و مستجاب نمی‌شود. یک چیز منطقی است که امیرالمؤمنین می‌گوید. اگر شما کاری عقلانی نکنید و به‌اصطلاح خودتان را در چاه می‌اندازید، بر خدا واجب نیست که شما را از چاه بیرون بیاورد. ما امر به معروف و نهی از منکر را ترک کردیم و در یک چاه افتاده‌ایم. دعا کنیم یعنی چه؟ یعنی هنوز انتظار داریم که خدایا بیا و من را نجات بده.

وی ادامه داد: این انتظار که می‌گویند انتظار منجی، انتظار حضرت مهدی (عج)، این انتظار را اگر از دست بدهیم، یعنی دیگر خدا هیچ امیدی به بشریت ندارد. اگر کسی اعتقاد به خالقی برای جهان دارد، پس معتقد است این مبدأ عادل و داناست یعنی عادل و حکیم؛ بالاخره این جهان را بدون اینکه تمام مراحلش را در نظر بگیرد،‌ شروع نکرده است. نه!

این فیلسوف خاطرنشان کرد: اگر می‌خواهیم یک فلسفه به‌دردبخور داشته باشیم -اسلامی یا انسانی، هرچه بگوییم- باید سه ویژگی را داشته باشد؛ یکی عقل‌گرا باشد یعنی ما نمی‌توانیم با احساسات و شور و... فلسفه‌بافی کنیم. دوم واقع‌گرا؛ چون اگر ما فلسفه ببافیم و هیچ ربطی با واقعیت نداشته باشد، به چه دردی می‌خورد؟ سوم باید همراه و همدوش با علوم روز هم باشد.

وی در بخش دیگری از این برنامه درباره ترجمه متون یونانی به عربی گفت: بعضی الان ایراد می‌گیرند که چرا ما مسائل فلسفی را از یونان و دیگران گرفته‌ایم. در پاسخ باید گفت مساله عقلی را از هرکسی که به آن رسیده باشد، می‌توان گرفت اما مساله دوم پدیده مهم‌تری است و جای تأمل دارد؛ اینکه پس از اختراع چاپ، ۳۰۰ سال طول می‌کشد تا مسلمانان در مصر اولین چاپخانه را دایر کنند. ظاهراً این جلوگیری از پذیرفتن چاپخانه هم از سمت علمای سنی و شیعه برآمده بوده است.