رنج جنگ

شهرآرا: «اولین کتابی که [در نشر نو] چاپ کردیم، زمین سوخته از احمد محمود بود. باورتان نمی شود که در روز اول تمام ۱۰ هزار نسخه کتاب [درواقع ۱۱ هزار نسخه] فروش رفت و اصلا دور از انتظار بود.»۱
انتشار زمین سوخته در فروردین ماه سال ۱۳۶۱ نه فقط برای محمدرضا جعفری، مدیر نشر نو، که برای ادبیات داستانی ایران شایان توجه و شاید بشود گفت یک اتفاق بود؛ رمانی که هر چند اولین رمان جنگ ایران نیست (پیش از آن و در سال ۱۳۶۰ رمانی به نام «آخرین نگاه از پل خرمشهر»، به قلم ناصر مؤذن منتشر شده بود) بیشتر آن را به عنوان اولین رمان جنگ ایران می شناسند؛ رمانی که بعد از حدود ۲ ماه چاپ دوم آن با شمارگان باور نکردنی ۲۲ هزار نسخه به بازار آمد و باز به همان سرنوشتی دچار شد که دیگر رمان های احمد محمود پیش از این شده بودند: توقیف. زمین سوخته روایت ۳ ماه اول جنگ است. روزهایی که با سردرگمی و غافلگیری شروع می شود و با نبرد و خون ادامه پیدا می کند. احمد محمود که خودش در آن زمان ساکن تهران بود، با شنیدن خبر جان باختن برادرش در جنگ راهی اهواز می شود: «در همان ۳ ماه اول بود که برادرم کشته شد. این بود که از تهران راه افتادم و رفتم جنوب، رفتم اهواز، رفتم سوسنگرد، رفتم هویزه [...] وقتی برگشتم، واقعا دلم تلنبار شده بود. برادرم هم کشته شده بود. دیدم چه مصیبتی را دارم تحمل می کنم و مردم چه تحملی دارند و چه آرام اند، مردم دیگر شهرها. چون تهران تا موشک نخورد، جنگ را حس نکرد. درد من این بی حسی و بی تفاوتی مناطق دور از جنگ بود. دلم می خواست لااقل مناطق دیگر مملکت ما بفهمند که چه اتفاقی افتاده است. همین فکر وادارم کرد که بنشینم زمین سوخته را بنویسم. خب نوشتم، از آن هم استقبال شد. ۳۳ هزار نسخه در ۲ چاپ پی درپی.»۲
احمد محمودِ رئالیست، زمینِ سوخته را چنان زنده نوشت که عده ای آن را تا اندازه گزارشی مطبوعاتی پایین آوردند. محمود در پاسخ به این مواضع گفته است: «این اثری است کاملا رئالیستی مبتنی بر حوادث روز. اما نه چنان حوادثی که اثر را به گزارشی روزانه تبدیل کند -زمین سوخته گزارش نیست- هرچه از آن بیشتر فاصله زمانی بگیریم از وجه گزارشیِ آن کاسته می شود.»۳
و همین طور هم شد. زمین سوخته ۱۷ سال بعد، در سال ۱۳۷۸ اجازه انتشار گرفت و این بار نشر معین این اثر را در چاپ سوم با شمارگان ۴۴۰۰ نسخه منتشر کرد که باز هم با استقبال همراه شد. چاپ چهاردهم آن چند روز پیش، در فروردین ۹۸ به بازار آمد. زمین سوخته هنوز به عنوان یکی از ناب ترین و مهم ترین رمان های جنگ در ادبیات داستانی ایران شناخته می شود؛ رمانی با قلبی تپنده و پرخون.
احمد محمود برای نوشتن این رمان انگ ها خورد و رنج ها کشید. بابک، پسرش، می گوید: «قبل از اینکه پدرم شروع به نوشتن زمین سوخته کند، عمویم در جبهه شهید شد و زمانی که پدر، به فصلی رسید که می خواست در آن، مرثیه شهادت برادر را بنویسد، زار زار می گریست و حتی از ناراحتی به مدت ۳ شب تب کرد.»

۱- تاریخ شفاهی نشر ایران، عبدالحسین آذرنگ، نشر ققنوس
۲،۳-حکایت حال، گفت وگو با احمد محمود، لیلی گلستان، نشر معین