راهی برای از بین بردن شکاف میان ضرورت گفت‌وگو و عمل به گفت‌وگو

مهر: فاطمه صدر عاملی، عضو هیأت مدیره کانون گفت‌وگو و مترجم کتاب «باهم اندیشیدن: راز گفت‌وگو» در تازه‌ترین یادداشت خود، ضمن ارائه تعریفی از مفهوم گفت‌وگو به شرح یکی از مهارت‌های گفت‌وگو نیز پرداخته است. این یادداشت را در ادامه می‌خوانید:

«بسیار جای خوشبختی است که این روزها در جامعه از اهمیت گفت‌وگو سخن می‌رود. مردم، نهادها، مسئولان، ارگان‌ها و موسسات فرهنگی رویکرد به گفت‌وگو را برای بررسی موضوعات و مسائل اجتماعی مثبت ارزیابی می‌کنند و دیگران را به آن دعوت می‌کنند.

تیترهایی مانند لزوم برگزاری گفت‌وگوهای مردمی، گفت‌وگو در خانواده، گفت‌وگو بین نسل‌ها، گفت‌وگو و مشارکت اجتماعی، گفت‌وگوهای فرهنگی، گفت‌وگو و اخلاق و کلیپ‌های متنوع نشان از این رویکرد دارد. اگر این رویکرد جدی گرفته شود و به عمق آن پرداخته شود و به مرحله عمل برسد و در حد نظر باقی نماند، افق روشنی را برای پیشرفت جامعه و توسعه فرهنگی آن نوید می‌دهد.

به شرط آنکه اول باورمان شود ریشه بسیاری از آشفتگی‌ها، سوءتفاهمات، تک‌روی‌ها و خود محوری‌ها، مشاجرات و «شکاف بین عمل و اخلاق» در فقدان گفت‌وگوی واقعی است و دوم بپذیریم، گفت‌وگو مهارت‌ها و لوازم و شریطی دارد که باید آن را یاد گرفت. می‌توان امیدوار بود که در روند یادگیری آن نارسایی‌ها شناخته و کنار گشته شود و لایه‌ها و غبارهایی که بسته به شرایط اجتماعی و به مرور ایام گفت‌وگو را از معنا تهی کرده است، کنار زده شود و معنای انسان‌ساز گفت‌وگو نمایان شود و همدلی و همبستگی به جامعه بازگردد.

گفت‌وگو و اخلاق گفت‌وگو نیاز به لوازم و شرایط و مهارت‌هایی دارد که در صورت متصف شدن به آنها، گفت‌وگو معنای خود را پیدا می‌کند. مهارت‌ها و لوازم و شرایط گفت‌وگو را می‌توان مانند هر گونه اخلاق دیگری یادگرفت. مهارت‌های گفت‌وگو مبتنی بر تجربیات علمی‌اند اگرچه ساده بیان می‌شود. تلاش برای ملزم شدن به این مهارت‌ها روند پویایی کارگاه‌هاست.

اما تجربیات علمی نشان داده که مهارت را نمی‌توان با آموزش کلاسیک یاد گرفت. آموزش کلاسیک یک طرفه از طرف معلم بیان می‌شود و تنها بر ذهن انسان تاثیر می‌گذارد. شرایطی لازم است که در امر یادگیری مهارت، همه ابعاد وجود انسان تحت تاثیر قرار گیرد و زمینه‌ای فراهم شود که افراد خود موضوع و نیاز گفت‌وگو به مهارت‌ها را لمس کنند. در امر یادگیری کارگاهی یاددهنده و یادگیرنده باهم در تعامل هستند. همچنین همه شرکت کنندگان با هم در ارتباطند. فضایی ایجاد می‌شود که همه در کارگاه یاددهنده هستند.

یادگیری در این فضا چگونه ایجاد می‌شود؟ با فعالیت‌هایی که مبتنی بر تجربیات علمی هستند. با ایفای نقش با کارهای هنری مانند نقاشی، موسیقی، داستان، فعالیت‌های حرکتی و...

اگر می‌خواهیم آگاهی از ضرورت گفت‌وگو به گفت‌وگوی واقعی منجر شود و به عبارت دیگر، سخن از گفت‌وگو در حد نظر نمانده بلکه در عمل نیز به تجربه درآید و از فواید آن در زندگی اجتماعی بهره گرفته شود، لازم است مهارت‌هایی را فراگرفته و لوازم و شریطی را به کار بندیم و به عبارت دیگر به اخلاق گفت‌وگو آراسته شویم.

آشنایی و شناخت ماهیت گفت‌وگو و سازوکار آن و به عبارت دیگر تعریف آن برای مهارت‌های گفت‌وگو تعیین کننده است. برای مثال اگر به ساز و کار نفس کشیدن توجه کنیم که به اکسیژن و ریه سالم نیاز است، در آن صورت می‌گوییم اکسیژن و ریه سالم از لوازم و شرایط نفس کشیدن است. اشاره مختصری به اینکه گفت‌وگو چیست و ماهییت آن کدام است نیز می‌تواند راهنمای انتخاب مهارت‌های لازم برای گفت‌وگو باشد.

تعریف گفت‌وگو

انسان موجودی اجتماعی است و به تنهایی قادر به ادامه زندگی نیست و گفت‌وگو مهم ترین ابزار این ارتباط است. آزمایشاتی روی نوزادانی انجام شد که بدون آنکه با آنها صحبت کنند، از آنها نگهداری کردند و آن نوزادان پس از مدتی نتوانستند به زندگی ادامه دهند. گفت‌وگو تنها شامل رد و بدل کردن اطلاعات نیست بلکه شعور و احساسات و ارزش‌های انسان‌ها باهم در ارتباط قرار می‌گیرد. در اثر گفت‌وگو می‌توان به حوزه‌های مشترک وجود انسان‌ها دسترسی پیدا کرد و همبستگی و هم‌سرنوشت بودن بین انسان‌ها و سیر معنا را لمس کرد. در گفت‌وگو گوینده و شنونده و موضوع گفت‌وگو بر هم تاثیرگذار هستند.

مهارت‌های گفت‌وگو با توجه به شناخت از گفت‌وگو تعریف می‌شوند. مهارت‌های مورد نظر ۱۲ مورد هستند که در این مطلب اشاره مختصری به مهارت جویایی می‌شود.

مهارت جویایی

این مهارت که توجه و حضور، یاری رسان آن است، شامل تلاشی برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد طرف گفت‌وگو، موضوع گفت‌وگو و روند گفت‌وگو است. جویایی تلاشی است برای ایجاد نگاه جدید به موضوع مورد گفت‌وگو، آشنایی بیشتر با موضوع و اکتفا نکردن به اطلاعاتی که تابه حال در مورد موضوع داشته‌ایم. به عبارت دیگر سوال داشتن و بر جواب‌های خود پافشاری نکردن. این چنین موضع‌گیری و حالتی، گفت‌وگو کننده را به طرف انجام گفت‌وگوی واقعی سوق می‌دهد.

لازم به ذکر است که مهارت به طور کلی با یادگیری دانش تفاوت دارد. یادگیری کارگاهی که در آن نه تنها ذهن انسان چیزی را دریافت می‌کند بلکه ابعاد دیگر وجود انسان «در کار» می‌شود.