سواد رسانه‌ای پل عبور از چالش‌های فضای مجازی

آرمان: امروزه استفاده از شبکه‌های اجتماعی به طرز معناداری افزایش یافته، به‌گونه‌ای که برخی کارشناسان بر این باورند که شبکه‌های اجتماعی خود عاملی برای کاهش کارکرد و نقش خانواده است، این در حالی است که استفاده صحیح از فضای مجازی خود می‌تواند عاملی برای ارتقای خانواده نیز باشد.

گفتنی است که جوامع در حال گذار با آسیب‌های اجتماعی بیشتری مواجه هستند. در درجه اول باید فرهنگ‌سازی‌های لازم جهت استفاده از فضای مجازی انجام شود و در مرحله بعد نیز مردم از سواد رسانه‌ای کافی برخوردار شوند که این موارد خود می‌توانند باعث کاهش آسیب‌زابودن شبکه‌های اجتماعی شود.

جایگزینی برای روابط افراد

همان‌گونه که می‌دانیم طبق آمارهای منتشرشده میزان گفت‌وگو در خانواده‌ها به‌طرز معناداری کاهش یافته است، چراکه در حال حاضر کارکرد خانواده دیگر مانند گذشته نیست. همچنین وجود شبکه‌های اجتماعی نیز مزید بر علت شده است؛ به عبارت بهتر امروزه اعضای خانواده حضور در شبکه‌های اجتماعی را به گفت‌وگو با اعضای خانواده ترجیح می‌دهند، چراکه در شبکه‌های اجتماعی گفت‌وگوهای تسلط‌گرایانه چندان وجود ندارد که این خود می‌تواند منجر به گرایش هرچه بیشتر افراد به استفاده از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار شود.

بررسی پیامدهای شبکه‌های اجتماعی

یک روانشناس اجتماعی در ارتباط با تاثیر شبکه‌های اجتماعی در خانواده می‌گوید: فضای مجازی تاثیرات مثبت و منفی بسیاری را بر خانواده‌های ایرانی گذاشته است. علیرضا شریفی‌یزدی در گفت‌وگو با «آرمان ملی» و با اشاره به مطلب فوق اذعان داشت: آثار منفی شبکه‌های اجتماعی در خانواده در عوامل و مباحث مختلف قابل بحث و بررسی است که شاید یکی از مهمترین آنها را بتوان کاهش زمان باهم‌گذرانی اعضای خانواده عنوان کرد. بدین معنا که شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان یک سبک جدیدی از گذران اوقات فراغت باعث شده که تعامل کلامی میان اعضای خانواده متاسفانه به‌شدت کاهش پیدا کند، به‌گونه‌ای که براساس آخرین مطالعات صورت‌گرفته خانواده‌های شهری ایرانی به‌طور متوسط در ۲۴ساعت تنها ۱۵دقیقه با هم گفت‌وگو دارند و این آمار در شهر تهران حدود ۱۲دقیقه است.

یافتن هم‌صحبت در شبکه‌های مجازی

وی در ادامه افزود: اثر منفی دیگری که شبکه‌های اجتماعی در خانواده‌ها بر جای گذاشته، جست‌وجوی هم‌صحبت در بیرون از چارچوب خانواده است که این خود باعث ایجاد نوعی تنش در درون خانواده می‌شود. شریفی‌یزدی در پاسخ به این پرسش که آیا شبکه‌های اجتماعی باعث افزایش خیانت می‌شوند، می‌گوید: فضای مجازی به‌خودی‌خود باعث افزایش خیانت و یا حتی روی‌آوردن به آن نمی‌شود اما برخی خانواده‌ها زمانی که به دلایل اجتماعی و فردی دچار طلاق عاطفی می‌شوند و بین آنها فاصله می‌افتد و میزان کلام میان زوجین و یا روابط عاطفی میان زن و شوهر کاهش پیدا می‌کند، میزان اختلاف در خانواده بالا می‌رود، از این‌رو بعضا در مواردی فضای مجازی به‌عنوان یک عامل کمکی نه به‌عنوان یک عامل اصلی حاضر می‌شود که در این شرایط خیانت‌کردن تسهیل پیدا می‌کند. وی ادامه داد: اینکه گفته می‌شود فضای مجازی باعث خیانت است صحت ندارد، چراکه اگر خانواده دارای بنیان و استحکام لازم باشد و روابط میان اعضای آن درست انتخاب شده باشد به‌یقین فضای مجازی دیگر چنین قدرتی نخواهد داشت.

آثار مثبت فضای مجازی

شریفی‌یزدی درباره آثار مثبت فضای مجازی در خانواده‌های ایرانی می‌گوید: یکی از مهمترین آثار مثبت فضای مجازی در خانواده‌ها را می‌توان افزایش آگاهی عنوان کرد. وی در ادامه افزود: تاثیر در روابط را می‌توان یکی دیگر از آثار مثبت فضای مجازی نام برد. همچنین یکی دیگر از آثار مثبت شبکه‌های اجتماعی استفاده از این شبکه‌ها برای تحصیل است که این می‌تواند عامل مناسبی باشد برای اینکه افراد بتوانند در شرایط راحت‌تری به تحصیل مشغول شوند، همچنین برگزاری ورکشاپ‌های مختلف را می‌توان از دیگر محاسن شبکه‌های اجتماعی نام برد، چراکه به‌عنوان مثال برخی مادران به دلیل مشغله‌های مختلفی که دارند نمی‌توانند در کنفرانس‌ها، همایش‌ها و یا ورکشاپ‌ها شرکت کنند، از این‌رو برگزاری ورکشاپ‌ها در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند برای افراد پرمشغله بسیار مناسب باشد. شریفی‌یزدی می‌گوید: با این اوصاف نباید تنها یک‌سویه به شبکه‌های اجتماعی نگاه کرد. این روانشناس اجتماعی در ادامه تصریح کرد: متاسفانه آثار منفی شبکه‌های اجتماعی در جوانان بیشتر از سایر افراد جامعه است. علت اصلی این امر را می‌توان وجود اختلاف میان‌نسلی دانست.

معضل فقدان فرهنگ‌سازی

وی در پاسخ به این پرسش مبنی‌بر اینکه آیا فرهنگ‌سازی می‌تواند باعث کاهش آثار منفی فضای مجازی شود، می‌گوید: متاسفانه فرهنگ‌سازی در کشور ما با تاخیر انجام می‌شود که این خود می‌تواند مشکلات بسیاری به‌همراه داشته باشد. وی در ادامه افزود: پیشرفت‌های تکنولوژی سریع‌تر از پیشرفت‌های فرهنگی صورت می‌گیرد و ما چندان که باید برنامه‌ریزی مدونی نداشته‌ایم که این مساله زمینه‌ساز ایجاد چالش‌های زیادی بوده است. شریفی‌یزدی در پایان خاطرنشان کرد: عدم نظارت کافی والدین بر نحوه استفاده نوجوانان و کودکان از شبکه‌های اجتماعی یک مساله عادی است، چراکه فضای مجازی برای برخی والدین بسیار پیچیده است. از این‌رو والدین نمی‌توانند نظارت چندانی بر نحوه عملکرد فرزندان در شبکه‌های اجتماعی داشته باشند، البته علت اصلی این امر را می‌توان نداشتن سواد رسانه‌ای برخی والدین نام برد؛ بدین معنا که عدم‌آگاهی مطلوب آنها از روند پیشرفت تکنولوژی می‌تواند زمینه‌ساز مشکلات بسیاری در حوزه‌های تعلیم و تربیت کودکان شود.