جوان‌مرگان ادب

شهرآرا: ویلیام فاکنر جایی بهترین سن برای داستان‌نویسی را سی‌وپنج تا چهل‌وپنج‌سالگی دانسته است؛ چراکه در این محدوده سنی، نویسنده در عین اینکه همه اندوخته‌هایش را در نوشتن مصرف نمی‌کند، آگاهی بیشتری نسبت به قبل دارد. فارغ از این، نگاه رایجی نیز هست که اساساً سن پختگی را چهل‌سالگی می‌بیند. اما در میان اهل قلم کم نیستند مشاهیری که در جوانی و پیش از رسیدن به این سن و سال دار فانی را وداع گفته‌اند. در ادامه از برخی از آن‌ها یاد خواهیم کرد.

عینیات یک مسلول
جان کیتس (۱۷۹۵ -۱۸۲۱م)، شاعر بزرگ انگلیسی، کمتر از ۲۶ سال عمر کرد. او که در کنار شلی و بایرون، جزو نامداران مکتب رمانتیسیسم به شمار می‌رود، اگرچه در دوران زندگانی، مورد علاقه منتقدان نبود، بعدها در شمار سرآمدان ادبیات انگلیسی قرار گرفت و بر شاعران پس از خود تأثیر چشمگیری گذاشت. کیتس در شعرش توجهی ویژه به حواس پنج‌گانه دارد و سروده‌هایش به اندازه‌ای عینی‌اند که حتی برای نمونه چیزی مثل عطر را تصویری ملموس می‌بخشد. او بر اثر بیماری سل درگذشت. «ایزابلا»، «قصیده‌ای برای یک بلبل» و «هایپریون» از اشعار او هستند.

باز هم دوئل
میخاییل لرمونتوف (۱۸۱۴-۱۸۴۱م) نیز از رمانتیسیست‌هاست، منتها این نویسنده و شاعر و نقاش اهل روسیه است. او و پوشکین مهم‌ترین شاعران ادبیات روس به شمار می‌آیند. این شاعر عصر طلایی شعر روسی همچنین راهی نو در نگارش رمانِ روسی گشود. از آثار او می‌توان به شعرهای «بهار» و «مرگ شاعر» و رمان «قهرمان عصر ما» و نمایش‌نامه «یک مرد غریب» اشاره کرد. مرگ او در بیست‌وهفت‌سالگی و طی یک دوئل رخ داد تا مانند همتای ادبی‌اش، پوشکین، و بر اثر امری رایج در میان روس‌ها بمیرد.

نشان انزوا
استِفِن کرِین (۱۸۷۱ - ۱۹۰۰م) شاعر و نویسنده واقع‌گرای آمریکایی بود که ۲۹ سال عمر کرد. البته او خود را امپرسیونیست می‌دانست و در نوشته‌هایش گرایش‌های ناتورالیستی و شباهت به آثار نویسنده‌ای، چون زولا دیده می‌شود. ازهمین‌رو میان منتقدان بر سر مکتب ادبی او اختلاف است. در آثار داستانی او موضوعاتی، چون فقر و پلشتی و نیز جنگ را با رویکردی ژرف و فلسفی می‌توان دید. رمان مشهورش «نشان سرخ دلیری» درباره جنگ داخلی آمریکاست. کرین بر نویسندگان بزرگی، چون جوزف کنراد، تئودور درایزر، شروود اندرسن و ارنست همینگوی تأثیر گذاشته است..

دوست خوب بچه‌ها
صمد بهرنگی (۱۳۱۸-۱۳۴۷ش) نیز تنها ۲۹ سال زیست. این آموزگار و نویسنده را بیشتر با داستان‌هایی می‌شناسند که برای کودکان نوشت. او به فرهنگ عامیانه آذربایجان دل‌بستگی داشت و پژوهش‌هایی نیز در این زمینه انجام داد. صمد در جامه معلمی به روستاها و نقاط دور از مرکز می‌رفت و به آموزش کودکان دور از امکانات اهتمام داشت. مرگ زودرس او با غرق شدن در رودخانه ارس رقم خورد، «ماهی سیاه کوچولو» مشهورترین داستان اوست.

خواهران جوان‌مرگ
خواهران برونته، ۳ نویسنده برجسته انگلیسی، افزون بر شاعری و نویسندگی در کوتاهی عمر نیز همانند بودند، همچنین در ناکامی در شاعری و موفقیت در رمان‌نویسی. آن برونته (۱۸۲۰ -۱۸۴۹م) نویسنده رمان‌های «اگنس گری» و «مستأجر عمارت وایلدفل» تنها ۲۹ سال زندگی کرد. علت مرگش بیماری سل بود. این بیماری امیلی برونته (۱۸۱۸-۱۸۴۸)، خالق رمان مشهور «بلندی‌های بادگیر»، را -که در ایران با نام «عشق هرگز نمی‌میرد» نیز ترجمه شده است- در سی‌سالگی از پا درآورد. اما بیماری‌ای که مرگ شارلوت برونته (۱۸۱۶-۱۸۵۵م) را در سی‌ونه‌سالگی سبب شد، تیفوس تشخیص داده شد. از او رمان‌هایی، چون «جین ایر» و «شرلی» به جا مانده است.

جان بر سر قلم
میرزاده عشقی با نام اصلی سید محمدرضا کردستانی، از کُردهای میهن‌پرست همدان (۱۲۷۳- ۱۳۰۳ش) و شاعران بنام عصر مشروطه بود. او که روزنامه‌نگاری و نمایشنامه‌نویسی نیز کرده بود، در زمان نخست‌وزیری رضاخان و در حالی که فقط ۳۰ سال داشت، به دست عوامل حکومت ترور شد. عشقی شاعری آزادی‌خواه و منتقد و شیفته ایران و هویت ملی ایرانیان بود. در کارنامه‌اش به جز شعرهای او نمایشنامه‌هایی، چون «رستاخیز سلاطین ایران» و «سه تابلو مریم» نیز به ثبت رسیده است. همچنین آفرینش نخستین اپرای ایرانی را به او نسبت می‌دهند.

صلابت خراسانی و بانوی آذری
پروین (رخشنده) اعتصامی (۱۲۸۵-۱۳۲۰) را نامدارترین شاعر زن ایران دانسته‌اند. این شاعر آذری، زبان‌های فارسی و انگلیسی و عربی را می‌دانست و در شاعری، شاگردی بزرگانی مانند دهخدا و ملک‌الشعرا بهار را کرده بود. پدرش یوسف اعتصامی، شاعر و مترجم، نیز در پرورش پروینِ شاعر نقشی بسزا داشت. اگرچه بیماری حصبه جان او را در سی‌وپنج‌سالگی گرفت، در همین عمر کوتاه جایگاهی بلند در تاریخ ادبیات ایران برای خود دست‌وپا کرد. سروده‌هایش متأثر از سبک خراسانی و در قالب مثنوی و قطعه و قصیده ارائه شده است و شیوه مناظره، سبک معروف او در این اشعار است. ظلم‌ستیزی و همدلی با ستمدیدگان و محرومان از ویژگی‌های شخصیت و شعر پروین است. او مدال لیاقت حکومت پهلوی اول و پیشنهاد تدریس به خانواده سلطنتی را رد کرد.

زاده‌شده در فصل سرد
فروغ فرخ‌زاد (۱۳۱۳-۱۳۴۵ش) را باید مشهورترین بانوی شعر نو ایران دانست. از او ۵ دفتر شعر منتشر شده است که در ۲ دفتر واپسین یعنی «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» تحولی زبانزد به چشم می‌خورد. شعر او در بسترهای عاشقانه و اجتماعی و انتقادی جریان می‌یابد و مضامینی، چون حقوق زنان از سازه‌های محتوایی آن است. اشعار فروغ به انگلیسی، ترکی، عربی، چینی، فرانسوی، اسپانیایی، ژاپنی، آلمانی و... برگردانده شده است و گفته شده که غاده‌السمان، شاعر نامدار سوری، از سروده‌های او الهام گرفته است. فروغ فرخزاد تنها ۳۲ سال داشت که بر اثر واژگونی خودرو جان باخت.

شاعر انقلابی
سلمان هراتی (سلمان قنبر هراتی) (۱۳۳۸- ۱۳۶۵ش)، شاعر مطرح انقلاب اسلامی و متخلص به «آذرباد»، نیز تنها ۲۷ سال طول عمر داشت. شاعر مازندرانی دفترهایی، چون «از آسمان سبز» و «دری به خانه خورشید» قلمش را در خدمت به مذهب و انقلاب و دفاع مقدس و مستضعفان به کار گرفت. او همچون فروغ، شاعری که موردتوجهش بود، بر اثر سانحه رانندگی جانش را از دست داد.

قطار می‌رود، تو می‌روی...
قیصر امین‌پور (۱۳۳۸-۱۳۸۶) نویسنده، مدرس دانشگاه و از تأثیرگذارترین شاعران در دوره انقلاب اسلامی و منتخب هفتمین همایش چهره‌های ماندگار در سال ۱۳۸۷ (بعداز وفات) است. او در سال ۱۳۷۶ از پایان‌نامه دکتری خود با راهنمایی دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی با عنوان «سنت و نوآوری در شعر معاصر»
دفاع کرد. یکی از عواملی که در نهایت، باعث برجستگی سبکی اوست، نوآوری در بلاغت و درک انتظار مخاطبان امروز از شعر است. وی پس از تصادفی در سال ۱۳۷۸ از بیماری‌های مختلف رنج می‌برد و عمل جراحی قلب و پیوند کلیه را پشت سر گذاشته بود و در نهایت حدود ساعت ۳ بامداد سه‌شنبه ۸ آبان ۱۳۸۶ در بیمارستان دی درگذشت. پیکر این شاعر در زادگاهش گتوند و در کنار مقبره شهدای گمنام این شهرستان به خاک سپرده شد.