اعتماد: آلفرد هیچکاک، فیلمساز مولف بریتانیایی
از محبوبترین کارگردانهای تاریخ سینماست. او که بیشتر در ژانر معمایی و دلهرهآور
فیلم ساخته، شهرتی همپایه خیلی از ستارگان و هنرپیشههای تاریخ سینما و بهزعم برخی
منتفدان، بیشتر از آنها دارد. ساخت ۶۷
فیلم در مقام کارگردان و نوشتن فیلمنامه ۲۲
فیلم در مقام فیلمنامهنویس حاصل کار اوست. به علاوه او فیلمهای زیادی را هم به
عنوان تهیهکننده در کارنامه دارد و در
۳۳ فیلم هم به عنوان بازیگر ایفای نقش کرده
است. کسی با این مختصات، عجیب نیست اگر هنرش موضوع تالیفهای متعددی در سراسر جهان
بوده. آنچه میخوانید گذری است به برخی از این کتابها که یا از سوی مترجمان به
فارسی برگردانده شده یا تالیفاتی است که نویسندگان سینمایی ایران انجام دادهاند.
حرفهای بیضایی درباره هیچکاک
از میان کتابهایی که درباره هیچکاک در ایران منتشر شده، یکی هم کتابی است حاصل پرسش و پاسخ دانشجویان یک مجتمع آموزش فیلمسازی در پاییز ۱۳۷۰ با بهرام بیضایی درباره آلفرد هیچکاک. پاسخهای بیضایی که در آن زمان تنها 43 سال داشت و نظرات و ایدههایش درباره هیچکاک در آن جلسه، ضبط، پیاده و تنظیم شد. حاصلش هم شد کتاب «هیچکاک در قاب». شناخت عناصر درام در آثار هیچکاک، نوع استفاده هیچکاک از این عناصر، تاثیرات هیچکاک از تئاتر و شکسپیر و شباهتها و تفاوتهای کارهای او با آثار شکسپیر، اهمیت لایههای درونی در صحنههای فیلم، نحوه شرکت داشتن تماشاگر فیلمهای او در بازی، ارتباط شخصیتهای سینمای او با اسطورهها و اسطورهشناسی در برخی کارهای او، اهمیت و ارزش تدوین، بینش هیچکاک نسبت به زندگی، نحوه نگریستن به تباهیپذیری و مرگ، نقش زنان، خوبی و بدی در شخصیت قهرمانان، مقایسه کارهای او با سینمای ولز، و پایانهای خوش در فیلمهای هیچکاک از موضوعاتی است که در این کتاب درباره آنها میخوانید. تصاویری از هیچکاک و فیلمهای او نیز پیوست مطالب این کتاب است که در بخش پایانی کتاب کتاب چاپ شده.
گفتوگو با هیچکاک در چهار محور
کتاب «سینما به روایت هیچکاک» گفتوگویی است که فرانسوا تروفو، سینماگر و منتقد فرانسوی با آلفرد هیچکاک انجام داده. این گفتوگو چهار مبحث اصلی دارد که عبارتند از: «شرایط مربوط به پیدایش و ساخت هر فیلم به ویژه فیلمهای هیچکاک، تدارک و نگارش سناریوی هر فیلم، مسائل خاص مربوط به کارگردانی و برآورد نتایج تجاری و هنری فیلم از نظر هیچکاک.» این کتاب علاوه بر هیچکاک، شامل مطالبی درباره هنر هفتم، دانستنیها و شگفتیهایی برای علاقهمندان به سینماست. سینماگران حرفهای و آماتور و نیز دوستداران سینما با مطالعه این اثر سبک و ذهن هیچکاک را بهتر میشناسند. چنانکه میتوان گفت محققان و منتقدان زیادی با خواندن گفتوگوی تروفو و هیچکاک و تمرکز بر موضعگیریهای انتقادی جاری در کتاب ازسوی هر دو نفر از ستدلالهای آنها و اطلاعاتشان در باب سینما بهرههای زیادی بردهاند.
فیلمشناسی و نقد آثار هیچکاک
پرویز نوری، پژوهشگر و منتقد سینما کتابی
دارد به نام «ه همانند هیچکاک» که نقد و معرفی آثار سینمایی آلفرد هیچکاک است. این
کتاب را نشر چشمه به چاپ رسانده است و از نکات مهم آن مقدمهای است که پرویز دوایی
دیگر نویسنده و محقق ایرانی بر این کتاب نوشته. «هیچکاک در آغاز، هیچکاک و زبان
تصویر، هیچکاک صامت (۱۹۲9-۱۹۲1)، هیچکاک
ناطق (۱۹3۹-۱۹2۹)، هیچکاک در امریکا
(۱۹49-۱۹۳۹)، هیچکاک در دهه طلایی
(۱۹۵0-۱۹۵9)، هیچکاک در اوج (۱۹۶9-۱۹۶0) و هیچکاک در پایان...» فصلهای کتاب
پرویز نوری را تشکیل میدهند. در بخش معرفی فیلمهای هیچکاک، نظرات منتقدان درباره
آثار او آورده شده. در واقع این مطالب، برداشت از نوشتههای این منتقدین در مجله تیک
وان است که در سال پنجم انتشار آن مجله در شماره دوم به تاریخ ۲۱ مه ۱۹۷۶ مننتشر شد.
نامهها، مقالهها و داستانهای کوتاه هیچکاک
کتاب «هیچکاک به روایت هیچکاک»، اثر سیدنی گاتلیب، نویسنده و ویراستار انگلیسی است که حسین کربلاییطاهر آن را به فارسی برگردانده. کتاب در سال ۲۰۱۵ منتشر شده و از این جهت بهروزترین منبع موجود در مورد هیچکاک و سینمایش به حساب میآید. در پشت جلد کتاب آمده: «این کتاب حاصل تأمل آلفرد هیچکاک است درباره زندگیاش، کارش و هنر سینما. مطالبی که در این کتاب آمده است یا مدتها از انتشار آنها گذشته، به راحتی در دسترس نبوده و یا در بعضی موارد فراموششده یا ناشناخته ماندهاند.» در این اثر با خط سیر تولید آثار هیچکاک و همچنین شیوه بازی گرفتن او از هنرپیشهها آشنا میشویم. سیدنی گاتلیب با کمک دختر هیچکاک منابع جدیدی از جمله نامهها، مقالهها و داستانهای منتشر نشده از هیچکاک به دست آورد و مطالب جدیدی را جمع و در کتاب «هیچکاک به روایت هیچکاک» ارایه کرد. در واقع کتاب شامل گفتوگوها، مقالات و داستانهای کوتاه نوشته هیچکاک است. خیلی از مخاطبان فیلمساز بعد از خواندن این کتاب درمییابند که او قبل از اینکه فیلمساز شود، داستاننویس بود و داستان کوتاه مینوشته. مقالات کتاب به پنج بخش عمومی تقسیم کرده است: اندیشهها و تفکراتی مربوط به زندگی؛ تحلیلهایی در مورد بازیگران و ستارههای سینما؛ در باب تعلیق و تماشاگر؛ مفاهیم تولید استودیویی (کار با مدیران تولید، اداره سانسور؛ انتظاراتی که از یک ژانر سینمایی میرود، نقش محدودی که کارگردان در فرآیند تولید به عهده میگیرد) و عناصر مشخص سبک فیلمسازی که آخرین و طولانیترین بخش کتاب است.
هیچکاک ؛ اسطوره پرمعنا
«همیشه استاد یا آلفرد هیچکاک و سینمایش»؛ این عنوان کتابی است از مسعود فراستی، منتقد نامآشنای سینما. کتاب را دایرهالمعارفی از آلفرد هیچکاک میدانند که در ۹۳۶ صفحه از سوی انتشارات ساقی به چاپ رسیده است. موضوع کتاب «همیشه استاد»، نقد و تحلیل آثار آلفرد هیچکاک با هدف شناخت شخصیت و هنر هیچکاک است که از خلال نقد و تحلیل آثارش تدوین شده است. در این اثر، ابتدا دیدگاههای افراد مختلف و صاحبنظران سینمایی راجع به هیچکاک و هنرش بررسی شده و در ادامه، دستخط، طرحها و استوری بوردهای او نمایش داده شده است. در بخشی از کتاب، نظرات تیم همکار «هیچکاک» درباره او و نوع فیلمسازی و کارگردانیاش درج شده و در ادامه، وقایعنگاری زندگی و آثارش ثبت شده است. در بخشی از این کتاب میخوانیم: «هیچکاک همیشه اسطورهای پرمعنا بوده که رمز و رازهای ناگشوده بسیار دارد و شاید ناگشودنی. تلاش ما در این کتاب (مجموعه صد و اندی مقاله) بر این است که از خلال نقد و تحلیل آثارش دریابیم که این اسطوره، این راز، در واقع چگونه مردی بوده است و چگونه هنرمندی.»
ایدههای دیداری و شنیداری هیچکاک
کتابی هم هست به نام «آلفرد هیچکاک» اثر پل دانکن که سوگند منانی به فارسی ترجمه کرده است. کتاب به معرفی و تا حدی نقد آثار این فیلمساز اختصاص دارد. ناشر در توضیح این کتاب آورده است: «از اواسط تا اواخر دهه ۱۹۵۰ هیچکاک بیمانند شد. او فیلمسازی بزرگ بود، در اوج قدرت. موضوع فیلمهایش متفاوت بودند، از فیلمهای پرفروش معمایی و حادثهای گرفته تا کمدی سیاه، مستند و روانشناختی که ریسک بیشتری داشتند. در همین زمان بعضی منتقدان بیشتر متوجه او شدند. در حالی که آندره بازن معتقد بود هیچکاک فقط متخصصی است که فوتوفن کار را میداند، دیگران نظر متفاوتی داشتند. در پاسخ به بازن، اریک رومر و کلود شابرول به یاری یکدیگر اولین کتاب نقد درباره هیچکاک را نوشتند که در ۱۹۵۷ چاپ شد. این کتاب اولین کتابی از این دست بود که هیچکاک را به عنوان فیلمسازی مطرح میکرد که چیزی برای گفتن درباره موقعیت بشر دارد.» او علاوه بر شمردن ایدههای دیداری و شنیداری هر اثر و نیز مضامین نهفته در فیلمها در پایان بخش مربوط به غالب آثار، اقدام به ارزشگذاری آنها کرده و با ذکر دلیل، نظر خود را درباره هر یک از این آثار توضیح داده است؛ کاری که در نوشتههایی از این قبیل چندان مرسوم نیست. صداقت و جسارت دانکن در این زمینه ستودنی است. این کتاب در نوع خود کتاب ارزشمندی است و شاید تنها نقص مهم آن عدم اشراف کامل دانکن به همه فیلمهای هیچکاک باشد که این مساله موجب شده او در مورد برخی فیلمها تنها به ذکر شناسنامه فیلم و خلاصه داستان آن اکتفا کند.
ستایش نبوغ، واکاوی وسواس
«نیمه تاریک یک نابغه»، کتابی است نوشته دونالد اسپوتو که به زندگی آلفرد هیچکاک میپردازد. این اثر، اولین کتاب زندگینامه هیچکاک به فارسی است که محسن امیری آن را به فارسی برگردانده است. کتابی که مطالعه آن ازسوی بسیاری ازجمله نیویورک تایمز توصیه شده است. کتابی که بسیار مورد تحسین قرار گرفته و ازسوی برخی ازجمله ورایتی «شگفتانگیز» توصیف شده است. کتاب 16 فصل و ۸۰۸ صفحه دارد انتشارات بنیاد سینمایی فارابی آن را راهی بازار کتاب کرده. اسپوتو در این کتاب، علاوه بر ستایش نبوغ هیچکاک، ریشه وسواسهای فکری و تمایلات تاریک این فیلمساز را نیز کرده است. این کتاب جوایز متعددی از آن خود کرده که از آن میان میتوان به جایزه ادگار بهترین کتاب غیرداستانی در سال ۱۹۸۴ اشاره کرد.