سه شنبه، ۴ اردیبهشت ۱۴۰۳
وضعیت شعر معاصر کشورهای مختلف یکی از پرسش‌هایی است که همواره برای من مطرح بوده است که شعر معاصر ایران و مسائلی که با آن روبه‌روست از نظر میزان مخاطب و شمارگان کتاب‌ها و درون‌مایه و مضمون اشعار چه شباهت‌هایی با شعر دیگر کشورها دارد. از خانم نوروزی خواستم که در باب شعر معاصر ایتالیا چند نکته‌ای را برای‌ام بنویسند. بعد از پاسخ به سوالات من، مناسب دیدم که پاسخ‌های خانم نوروزی در اختیار مخاطبان سایت شهر کتاب قرار گیرد. امیدوارم دوستان شاعر و محققی که در کشورهای دیگر حضور دارند ما را با ویژگی‌های و چگونگی شعر معاصر آن کشورها آشنا کنند. سایت شهر کتاب برای انعکاس یادداشت و مقالات دوستان درباره‌ی شعر معاصر جهان آمادگی دارد و امیدواریم که با انعکاس این یادداشت‌ها و مقاله‌ها تصویر بهتری از وضعیت شعر در کشورهای مختلف جهان در اختیار داشته باشیم.
ناهید نوروزی، شاعر و مترجم، حدود بیست سالی است که ساکن فلورانس ایتالیاست و در این مدت آثاری از ادبیات و عرفان ایران را به ایتالیایی برگردانده است. کتاب «فوائح الجمال و فواتح الجلال» شیخ نجم‌الدین کبری را به ایتالیایی ترجمه و منتشر کرده است. ترجمه‌ی ۹۹ شعر سپهری را به همراه مقدمه‌ای درباره‌ی شعر سپهری به تازگی در ایتالیا منتشر کرده و قرار است در آینده‌ای نزدیک، کتاب «النور» سهلگی را با ترجمه و حواشی در ایتالیا منتشر سازد. نوروزی در دانشگاه بولونیا نیز مدرس زبان فارسی است./ علی‌اصغر محمدخانی
***
شعر در جامعه‌ی امروز ایتالیا چه جایگاهی دارد؟
با گسترش سواد در میان اقشار گوناگون، رهاشدن شعر از بند قافیه و در دسترس بودن مواد آموزشی با وجود وسایل ارتباط جمعی همانند اینترنت، شعر مجال بسیاری برای ارائه در بازار یافته است که منظور از آن افزایش تعداد شعرا و شعرهای‌شان است و این شرایط گویا از ارزش شعر کاسته، خشک و تر را با هم می‌سوزاند.
خواننده گویا بین این همه عرضه سرگردان است و نمی‌داند از کجا شروع کند. شعرخوب امروز از حالت موضوعی خارج شده و بیشتر بر تخیل مبتنی است و طبیعتاً این مساله، درک شعر را دشوار و خواننده را نومید کرده است. بنابراین خواننده بیشتر به نثر و رمان‌هایی که مثل آب کم عمق روان‌اند روی می‌آورند تا به تعمق. این به گمان من پدیده‌ای کمابیش جهانی ست، گرچه عاری از استثنا هم نیست. با این همه، تاریخ بر شعر و شاعران این دهه‌ها قضاوت خواهد کرد، همچنان که در گذشته چنین کرده است. نباید فراموش کرد که ما در عصری ماشینی زندگی می‌کنیم و خود به خود ماشینی شده‌ایم و کمی تخیلات و فانتزی‌مان هم رنگ و بوی روغن و دود و سیمان گرفته است و انگار این آلودگی که البته استعاری است حجابی بر جوهر شعر و شعریت نهاده که فقط با نگاه و حس شاعرانه تیز و چیره بودن نهاد شعری بر تاری‌ها می‌توان آن را درید.
آیا در ایتالیا مجلاتی هستند که صرفا به شعر بپردازند؟
در ایتالیا مجلات ویژه‌ی شعر هستند از جمله مجله‌ی «پواِزیا» یا «شعر» ماهنامه‌ای است که به شماره ۲۷۷ رسیده است و نیز «سِمی چرکیو» یا «نیم دایره» که ۲۳ سال از چاپش می‌گذرد. همچنین مجلات دانشگاهی بسیاری وجود دارند که برخی ویژه‌ی شعرند.در بعضی مجلات ادبی شعر، نقد شعر و تئوری شعر نیز گنجانده شده‌اند. این مجلات دانشگاهی علمی‌ترند و بیشتر‌شان در کتابخانه‌های دانشگاهی به چشم می‌خورند و به دلیل تخصصی بودن و هزینه‌های‌شان در میان مردم جایی ندارند. خوشبختانه استادان سخاوتمند با بهره‌گیری از وب‌سایت‌های‌شان مقاله‌های باارزشی در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند.
مجموعه‌های شعری در ایتالیا در چه شمارگانی منتشر می‌شوند؟
شمارگان کتب شعرمعاصر در ایتالیا به استثنای چند نمونه، خیلی کمتر از نثر، داستان و رمان است. در ایتالیا رسم بر این نیست یا به ندرت پیش می‌آید که شمارگان را بنویسند. برای مثال کتاب گزیده‌ی شعر «لئوپاردی»، شاعر کلاسیک، با چاپ ناشر معروف، «ریتسولی»، در فاصله ۱۴ سال به چاپ ششم رسیده ولی بی‌درج هیچ شمارگانی. البته باید در نظر داشت که ناشران بسیاری اثر لئوپاردی را چاپ کرده‌اند.
ارتباط مردم ایتالیا با ادبیات کلاسیک به چه شکلی است؟
مردم عادی با شاعران بزرگ کلاسیک بیشتر در مدارس و دانشگاه‌ها آشنا می شوند تا با مطالعه وعلاقه‌ی شخصی. آن‌ها معمولاً با شاعران معاصر، کمتر از شاعران کلاسیک آشنایی دارند، ولی طبیعتاً فرهیختگانی هم هستند که با ظرافت و حساسیت و آگاهی‌شان، ویژگی‌های عصر خود را جذب کرده و به نیکی منعکس می‌کنند و با آن مأنوس‌اند، خواه هنرمند باشند خواه هنردوست.
سبک‌های شعری رایج در ایتالیا و معروف‌ترین شاعران معاصر ایتالیا کدام‌اند؟
سبک‌های شعری گوناگونی در شعر معاصر ایتالیا وجود دارد همچنان که در دیگر کشورها. بیشتر شعر‌ها غنایی هستند با ریشه‌های فکری و فلسفی یا بازتاب‌های عرفانی. یکی از ویژگی‌های شعر نابِ مورد توجه منتقدان در عصر حاضر، به خصوص در دهه‌های اخیر این است که دنیای بیرون در اختیار دنیای درون و روان است، گویی مواد خام بیرونی را از کوره‌ی درون گذر می‌دهند و حاصل کوزه‌ای زیباست که می‌خواهد تنها زیبا باشد. شاید بشود گفت انسان امروز چاره‌ی دردش را در زیبایی می‌جوید. بنابراین شعر در اختیارهنراست، نه در خدمت موضوعات اخلاقی، مذهبی، ایدئولوژیک و حتی مسائل تاریخی و قومی و ملیتی، گرچه این‌ها می‌توانند ناخودآگاه، بسیار نامرئی و ظریف در شعر نفوذ کنند. با این اوصاف شعر پست مدرن در انزواست و درک آن اغلب نیازمند موشکافی و تفسیر است، تفسیری اگزیستانسیالیستی و روان‌شناختی. دیگر از جنبش‌های هنری اوایل قرن بیستم که هنرمندان را زیر پرچم‌های‌اش جمع می‌کرد، خبری نیست. و این واقعیت تاریخی بی‌شک بازتابی از جامعه‌ی کنونی به ظاهر بی‌آرمان است که در آن آرمان‌های کلان جای خود را به آرمان‌های ظریف داده‌اند. معروف‌ترین شاعران معاصرایتالیا «کوازیمودو»، «اونگارتّی»، «سِرِنی»، «مونتاله»، «کاردارلّی»، «سبا»، «پنّا»، «لوتزی»، «پازولینی»، «زَنزوتّو»، «کامپانا»، «کاپرونی»، «پوتسی»،«لِوی»، «فورتینی»، «سانگوینتّی»، «مارینی» و «دِ اندره» هستند که بیشتر آن‌ها در جنبش‌های هنری آوانگارد شرکت کرده و بعدها آن را رها کرده و به سبک‌های دیگری که در مورد بعضی‌ها تجربه‌ی شخصی خودشان هم بوده روی آورده‌اند.
نمونه‌هایی از شعر امروز ایتالیا را با ترجمه‌ی ناهید نوروزی در این‌جا بخوانید.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
