هم‌افزاییِ شعرِ حافظ و هنرِ استاد شجریان

هنرِ اصیل، خود راهِ خویش را به‌سوی جاودانه‌شدن بازمی‌کند و بر صفحهٔ روزگار ماندگار می‌شود؛ اما گاه زمان‌هایی و زمینه‌هایی مهیّاتر، در گسترشِ بیش‌ترِ آن بی‌تأثیر نیست. سدهٔ اخیر از چند منظر دورانِ مبارکی برای دیوانِ خواجه بوده: سده‌ای که در سرآغازِ آن، تلاش‌گرانی هم‌چون عبدالرحیمِ خلخالی و علّامه ‌قزوینی و دکتر معین، در شناساییِ نسخه‌ها و زمانه و زمینهٔ شعرِ خواجه پژوهش‌کرده‌اند؛ دورانی که خوانش و نگرشِ سیاسی و اجتماعی و تأویل‌گرایانه، شعرِ شاعرانی هم‌چون حافظ را بیش‌تر منتشر کرده‌است. جز این، نباید سهمِ نقاشان، تندیس‌گران و نمایش‌نامه‌نویسان و داستان‌پردازانی را که در سدهٔ حاضر به ترسیمِ چهره و زندگیِ خواجه پرداختند، فراموش‌کرد. همان‌گونه که اگر فیلم یا سریالی تاریخی، اما درخشان و مستند، دربارهٔ زندگیِ حافظ ساخته‌شود، بی‌گمان به خیلِ مخاطبانِ شعرِ خواجه خواهدافزود. یکی از این عواملِ موثّر، همراه‌شدنِ شعرِ حافظ با موسیقی است. بحورالألحانِ فرصت‌الدوله منبعی مناسب برای بررسیِ همراهی این دو هنر است. پژوهشگرانِ امروز نیز در آثاری، به همراهی موسیقیِ سنتیِ ایران و شعرِ فارسی پرداخته‌اند.
دراین‌میان، آوازها و تصنیف‌های استاد شجریان در گسترشِ شعر خواجه شاید بیش‌ترین سهم و تأثیر را داشته‌است. استاد شجریان شعرِ بسیاری از شاعرانِ دیروز و امروز را به‌آواز و ترانه خوانده‌اند اما غزلِ حافظ را بیش‌ از آثارِ دیگران. جای دوری نمی‌روم، نویسنده خود از دورهٔ دبیرستان از دریچهٔ آوازِ استاد با غزل‌های حافظ آشنا شد. گویا چندلایگی و ایهام‌ها و اشارات‌ِ شعرِ حافظ با موسیقیِ سنتی تناسبی تام دارد. و حافظ از حنجرهٔ استاد چه زیبایی‌هایی را که یادآور نشده و چه پندها و هشدارها که به جان‌های شنوا نداده! تردیدی ندارم که بسیار اند کسانی که هم‌چون نویسندهٔ این سطور، هنگامِ خواندنِ غزل‌های حافظ زمزمه‌ها و تحریرهای استاد شجریان را با خود حاضر و همراه می‌بینند. هنرِ استاد شجریان، با آن مایه جلوه‌های مرصّع و میناکاری‌های ظریف، ظرفیت‌های موسیقاییِ شعرِ حافظ را (که خود از منظر موسیقایی بی‌نظیر است) به اوج می‌رسانَد.کم‌تر غزلی است که به‌تفأّل از دیوانِ حافظ بگشاییم و هنرِ استاد شجریان از گوشه‌گوشهٔ آن به‌گوش‌نرسد. جدا از جوهرِ ذاتیِ صدای استاد و انتخابِ دستگاه‌ها و گوشه‌هایی درخور از جانبِ ایشان، الحانی که ایشان متناسب‌با فضای هر غزل و گاه حتی پیامِ جداگانهٔ هر بیت برمی‌گزینند، به‌راستی بی‌نظیر است. ازهمین‌رو استاد شجریان یکی از بزرگ‌ترین خادمانِ شعرِ خواجه در سدهٔ اخیر بوده‌است. و گفتن ندارد که این خدمت دوسویه بوده‌ و استاد نیز در ازای این خدمت، پاسخی درخور از خواجه دریافت‌کرده‌. چراکه شعرِ حافظ سهمی عظیم داشته در ماناییِ هنرِ استاد. همکاریِ دو هنرمندِ برجسته و بی‌نظیر از فراسوی شش‌هفت قرن.