اثر هنری و مسئله اصالت

شرق: بالارفتن تعداد آثار هنری جعلی در بازار هنر ایران امری طبیعی است. این عارضه با ورود حراج‌های بین‌المللی در دوبی و شکل‌گیری حراج تهران و رونق اقتصاد هنر پدیدار شد‌ اما در ‌هفته‌های گذشته حراج تهران به‌عنوان مهم‌ترین ارگان جلوبرنده اقتصاد هنرهای تجسمی، در‌ بیانیه‌ای از تأیید اصالت آثار به‌طور نسبی انصراف داد، در پی واکنش فضاهای خبری و شبکه‌های اجتماعی و اهالی فن با ارسال بیانیه اصلاحی به تصحیح آن پرداخت. اگر‌چه بیانیه نخست هم در پی درگیری‌های متعددی بود که در این موضوع رخ داده بود.

چالش‌های به وجود آمده چنین پرسشی را مطرح می‌سازد که متولیان هنری چگونه باید از اصالت آثار هنری و حقوق هنرمندان صیانت کنند؟ چرا هنوز سیستمی ایجاد نشده که آثار هنری به محض خلق و پیش از واگذاری، شناسنامه‌ای هنری داشته و مهر اصیل‌بودن بر پای آن باشد؟ برای جلوگیری از چنین کلاهبرداری‌هایی که بازی با حیثیت هنر ایرانی در سطح کشور و جهان است، آیا ضروری به نظر نمی‌رسد‌ که ساختاری را به شکل جدی به وجود آورد تا از اعتبار آثار هنری ایرانی با تأیید نسخه‌های اصیل حفاظت کرد. حل ریشه‌ا‌ی این مسئله به چگونگی ایجاد نگرشی عمومی در درک مراحل و انواع شیوه‌های اصالت‌سنجی اثر هنری بر‌می‌گردد.
چرا اصالت‌سنجی آثار معاصر در سطح علمی استفاده نمی‌شود؟
بدیهی است چون هیچ موزه جدیدی برای هنر معاصر در سطح کیفی بین‌المللی تأسیس نشده و موزه هنرهای معاصر تهران نیز گسترش علمی و پژوهشی در راستای مرمت و اصالت‌سنجی آثار معاصر نداشته‌ است. قابل ‌ذکر است که ایکوم ایران در سال گذشته به‌تازگی کمیته حفاظت و مرمت آثار هنری معاصر را تشکیل داده، درصورتی‌که در بخش خصوصی مجموعه‌هایی با بیش از 15 سال سابقه کار در این حوزه مشغول به فعالیت هستند. البته نمی‌توان میراث فرهنگی یا ایکوم ایران را مسئول این کمبود دانست؛ چراکه ایران کشوری باستانی و دارای حجم وسیعی از آثار قدیمی و موزه‌ها و میادین متعددی است که حفاظت از این‌ میراث خود نیازمند بودجه و متخصصان و امکاناتی است که هنوز به قدر کفایت و ایدئال نرسیده است.
وزارت ارشاد اسلامی و تشکل‌های خصوصی محوری مانند حراج‌ها و موزه‌ها و مجموعه‌های بزرگ باید فرهنگ پژوهش و مطالعه در این رشته را حمایت کرده و برای این امور هزینه کنند، تا جریان اقتصادی هنر از یک خطر جدی عبور کرده و آینده خود را تضمین کند.
با توجه به بحران‌های اقتصادی، امروزه اقتصاد هنر جایگاه مهمی را داراست و به‌عنوان پیش‌رانه بسیاری از صنایع و حوزه‌های سودآور مانند توریسم عمل می‌کند.
تضعیف نهادهای خصوصی مانند حراج تهران و دیگر ارگان‌هایی که اقتصاد هنرهای تجسمی را سامان می‌دهند، باعث افزوده‌شدن خیل بی‌کاران و تحصیلکرده‌‌های رشته‌های هنری و هنرمندان خواهد شد.
نکته مهم‌تر اینکه اصالت آثار هنری از مفاهیم مهم بین‌المللی است که اقتصاد هنر را در رأس بسیاری از امور فرهنگی قرار داده است. با توجه به تاریخ چند‌هزار‌ساله فرهنگ و تمدن در ایران اسلامی، هنر از جمله ثروت‌های فرهنگی و در حال گسترش در بازارهای بزرگ منطقه‌ای است، با‌این‌حال این اعتبار فرهنگی به دلیل بی‌توجهی به مراجع علمی و پژوهشی برای تعیین اصالت آثار هنری و همچنین فقدان تکنولوژی نوین تشخیص اصالت در موزه‌های ایران در خطر است.
از مشکلات امروز جامعه هنری تشخیص مرزهای امر تقلیدی و از آن خودسازی و گرفتن ایده و کپی‌کردن آثار هنری است. بسیاری از نبردهای هنرمندان و منتقدان در اثبات مرزهای تقلید یا کپی‌کردن و تشخیص آن در بازتاب آینه اجتماع باعث سوءتفاهم و تنزل جایگاه هنرهای تجسمی و برخی هنرمندان می‌شود.
کمبود قوانین حفظ مالکیت معنوی و توجه به نیاز قوانین جدید برای حمایت هنرمندان خود امری است که در برخی موارد می‌تواند به مشکلات بسیاری دامن بزند. در برخی موارد دیده‌شده که حتی هنرمندان به دلیل عدم انتفاع از خرید و فروش‌های بازار ثانویه تمایلی به تأیید آثارشان ندارند. در کشورهای اروپایی با ایجاد قانون حق تعقیب به معنای پرداخت درصد کمی از هر خرید و فروش آثار هنرمندان در بازار ثانویه، ایجاد در‌آمدی برای این هنرمندان کرده‌اند که به ثبت آثار ارزشمند منجر می‌شود. امید است که دست‌اندرکاران با در‌ نظر ‌گرفتن این موارد در پی تسهیل روند بازار هنر و رونق‌گرفتن این حوزه باشند.