روابط جالب چخوف و تالستوی!

مونا بقایی ـ ایراس:  گفت‌و‌گو‌ها و روابط بین «لف تالستوی» و «آنتون چخوف»، مانند مراودات بسیاری دیگر از مشاهیر هم‌دوره، همیشه برای منتقدان، نویسندگان و محققان ادبی جذاب بوده است. این دو نویسنده روسی در یک کشور و در یک برهه زمانی فعالیت داشتند و از این نظر افکار و سبک‌های آن‌ها قابل مقایسه و جالب به نظر می‌رسد و جذاب‌تر از هر چیز نظرات و عقاید آن‌ها درباره یکدیگر است. «لف نیکالای‌یویچ تالستوی»، نویسنده و فعال سیاسی و اجتماعی روس بود و «آنتون پاولوویچ چِخوف» نیز داستان‌نویس و نمایشنامه‌نویس برجسته‌ی روسی بود. هر دو آن‌ها از مشهور‌ترین نویسندگان و بزرگ‌ترین شخصیت‌های تاریخ روسیه به شمار می‌آیند و برای مردم جهان شناخته شده‌اند.
 «آنتون چخوف» به عنوان دومین نمایشنامه‌نویس بزرگ جهان پس از «ویلیام شکسپیر» شناخته شده است و در دنیای ادبیات به خاطر داستان‌های کوتاه و نمایشنامه‌های بی‌نظیرش معروف است و در همه دنیا به ویژه در میان انگلیسی زبان‌ها از محبوبیت خاصی برخوردار است و طرفداران زیادی دارد. با این حال «چخوف» نیز مانند بسیاری دیگر از مشاهیر منتقدان سرسختی دارد. اولین منتقد او کسی نیست جز هم‌وطن و هم‌دوره او «لف نیکالای‌یویچ تالستوی» و از جمله دیگر منتقدان او می‌توان به «ارنست همینگوی»، ‌ نویسنده معروف امریکایی، اشاره کرد. معروف‌ترین انتقاد تالستوی از چخوف که به وضوح ایده او را درباره این نمایشنامه‌نویس بیان می‌کند، این است: «بد‌تر از شکسپیر».
چخوف در بخشی از خاطراتش برای دوست نزدیکش «گندیچ» تعریف می‌کند که: روزی «تالستوی» بیمار بود و من برای عیادت از او به منزلش رفتم. آن روز درباره مباحث مختلفی از جمله آثار من و نمایشنامه‌هایم صحبت کردیم. پیرمرد در این مباحث مرا همراهی کرد و زمان خداحافظی مرا بوسید. بعد از بوسه خداحافظی خیلی آرام به من گفت که «از نمایشنامه‌های تو بیزارم و از دیدگاه من نمایشنامه‌های تو از نمایشنامه‌های» ویلیام شکسپیر «که آن‌ها هم چندان تعریفی نبودند، بد‌تر است.» زمانی دیگر نیز «تالستوی» درباره شخصیت‌های نمایش‌نامه‌های چخوف گفته که «آن‌ها هیچ هدف و منظوری ندارند.» و حتی تالستوی یک بار به «چخوف» گفته بود: «قهرمان‌های تو به چه دردی می‌خورند؟ آن‌ها مدام از روی کاناپه بلند می‌شوند، می‌روند دستشویی و از دستشویی بر می‌گردند روی کاناپه می‌‌نشینند.»
برداشت «چخوف» از این ابراز عقیده «تالستوی» حتی جالب‌تر و پرمعنا‌تر از گفته‌های تالستوی است. گرچه بسیاری این گفتار «تالستوی» را نظر منفی او نسبت به چخوف و آثارش تلقی می‌کنند اما «چخوف» که همواره درکی متفاوت از وقایع زندگی دارد، در این مورد نیز نظری خشک و منفی ندارد و از این فرصت نیز برای ابراز دیدگاه خاص خود با طنزی ظریف استفاده می‌کند. او که از آمدن نام خودش در کنار نام «ویلیام شکسپیر» آن هم توسط «لف تالستوی» مسرور است؛ در نامه‌ای به «ایوان بونین»، از دوستانش که در سال ۱۹۳۳ مدال نوبل ادبیات را کسب کرد، به این موضوع به صورت مستقیم اشاره کرده و گفته «تالستوی نویسنده توانا و قدرتمندی است که از تمامی نویسندگان بیزار است و قصد دارد ما را نادیده بگیرد. من بسیار او را قابل تقدیر می‌دانم. آنچه در او بیشتر از همه‌چیز تحسین مرا برمی‌انگیزد‌، این است که او از همه‌ی ما نویسندگان متنفر است. اگر بخواهم دقیق‌تر بگویم، او با ما کاملاً مانند یک فضای خالی برخورد می‌کند. می‌توانی بگویی که او گاهی» موپاسان «یا» کوپرین «یا» سمنوف «، یا خود من را تحسین می‌کند، اما چرا او ما را ستایش می‌کند؟ ساده است: به‌خاطر این‌ که او با ما مثل کودکان برخورد می‌‌کند. اما دلیل من در مورد» شکسپیر «متفاوت است:» شکسپیر «او را آزار می‌دهد، چون او یک نویسنده‌ی بالغ و رشدیافته است و آن‌ گونه که» تالستوی «می‌نویسد‌، نمی‌‌نویسد.»
البته لازم به ذکر است که در زمانی دیگر چخوف نزد «گندیچ» اعتراف کرده است: «وقتی در حال نوشتن نمایشنامه جدیدی هستم و می‌خواهم شخصیت را از صحنه بیرون ببرم، حرف‌های» تالستوی «را به یاد می‌آورم و فکر می‌کنم شخصیت کجا می‌رود، هم دلم می‌خواهد بخندم و هم عصبانی می‌شوم.» این سخن چخوف نشان‌دهنده تاثیر سخنان تالستوی در پیشرفت کارهای بعدی اوست.
با وجود نظرات تند و منتقدانه و به ظاهر منفی تالستوی در مورد چخوف، آنتون چخوف که سی و دو سال جوان‌تر از تالستوی است، ایده‌ای کاملاً والا از او دارد و فرصت تحسین این رمان‌نویس بی‌نظیر را هیچ‌گاه از دست نداده و در جایی می‌گوید: وقتی ادبیات یک تالستوی دارد، نویسنده بودن لذت‌بخش و ساده می‌شود. حتی اگر بدانید خودتان هیچ کاری انجام نداده‌اید، چندان فاجعه‌بار نیست؛ چون تالستوی به جای همه، این کار را انجام می‌دهد.
حتی وقتی تالستوی درباره نمایشنامه «سه خواهر» که از آثار بزرگ چخوف است، می‌گوید: «حتی نمی‌توانم نمایش‌نامه را تا آخر بخوانم.» و ادامه می‌دهد: «بالاخره حرف حساب این نمایش‌نامه چیست؟»؛ چخوف بازهم پاسخی در این مورد نمی‌دهد.
جالب‌ترین جنبه روابط تالستوی و چخوف این است که آن‌ها اکثر اوقات به صورت غیرمستقیم و از طریق افراد دیگر در ارتباط بودند. آن‌ها شخصاً تنها ده بار یکدیگر را ملاقات کردند و تمام این جلسات تا کنون بار‌ها و بار‌ها مورد توصیف قرار گرفته‌اند. فرزندان تالستوی و اقوام او و دوستان و آشنایان مشترک آن دو، در برخی از این قرار ملاقات‌ها شرکت داشته‌اند و چگونگی روابط بین چخوف و تالستوی را توصیف نموده‌اند. همچنین نامه‌ها، یادداشت‌ها و خاطرات این افراد؛ از روابط پیچیده شخصی و حرفه‌ای این دو نویسنده کلاسیک یک شمایل کلی می‌دهد. از قرار ملاقات‌هایی که آن دو در شهر کریمه داشته‌اند، عکس‌هایی به جا مانده است که توسط سوفیا تالستوی، ایلیا تالستوی یا پیو‌تر سرگینکو گرفته شده‌اند.
رابطه دوستی لف تالستوی و آنتون چخوف آنقدر جذابیت دارد که الهام‌بخش کارگردان نامدار روسی «مارلن خوتیسف» شد. وی در سال ۲۰۰۴ فیلم «نوچرنیایا» که درباره رابطه دوستی این دو نویسنده مشهور روسی است، کارگردانی کرد. طرح اصلی داستان این فیلم به ملاقات‌های این دو نویسنده نابغه برمی‌گردد که در شهر کریمه اتفاق افتاده است. طی این ملاقات‌ها و گفتگو‌ها شخصیت و خلق‌وخوی آن دو برای مخاطبان به خوبی نشان داده می‌شود و از طریق آشنایی با نگرش‌ها، فلسفه‌ها و افکار و عقاید این دو چهره برجسته ادبیات روسیه، در واقع رویکردهای افراد این قشر در آن دوره به خوبی تجسم می‌شود. «مارلن خوتیسف» در حدود هشت سال بر روی این فیلم‌نامه و ساختن فیلم آن کار کرده است و گرچه بیرون از روسیه شهرت زیادی ندارد اما از داستان دوستی این دو نویسنده روسیه که شهرت جهانی دارند، به خوبی استفاده کرده است تا اثری پرمخاطب خلق کند. در داستان این فیلم حول گفت‌وگو‌ها و مراودات دو نویسنده بزرگ، شرایط آن دوره روسیه و فرهنگ و ادبیات آن زمان به تصویر کشیده شده است.

منابع:
۱. مقاله هاروی پیتچر درباره چخوف /ترجمه: اختر اعتمادی؛ ماهنامه تجربه؛ شماره ۷، دی ۱۳۹۰
۲. Yasnaya Polyana; Exhibition «Tolstoy and Chekhov – Chekhov and Tolstoy»
http: //ypmuseum. ru/en/۲۰۱۱-۰۴-۱۳-۱۷-۳۰-۴۴/۲۰۱۱-۰۴-۱۴-۱۹-۳۴-۴۰/۵۳۶--l------r. html
۳. آفتاب؛ تالستوی به چخوف: نمایشنامه‌های تو از آثار «شکسپیر» هم بدترند؛ سه شنبه ۲۱ تیر ۱۳۹۰
http: //aftabnews. ir/vdcauwn۶w۴۹ne۰۱. k۵k۴. html
marlen khutsiev Nevechernyaya
۴. Fipresci; Accurate Portraits of Six Successive Russian Generations; The Country «s History is Lined With His Films; By Alexei Gusev
http: //www. fipresci. org/awards/texts/mkhutsiev_۲۰۱۱. htm
۵. russia-ic; Marlen Khutsiev celebrates his ۸۰ anniversary; ۵. ۱۲. ۲۰۰۵
http: //www. russia-ic. com/news/show/۱۶۲۸/