پنج شنبه، ۶ اردیبهشت ۱۴۰۳
روزبه رحیمی: « باکونین: انقلابی اصیل و یگانه ـ انقلابی فاقد کلمات زیبا، بدون فصاحت دانشورانه، آشتی ناپذیر، خستگی‌ناپذیر و سرکش، یک انقلابی مردمی و اجتماعی، غیر سیاسی و مستقل از هر مرتبه‌ی اجتماعی.» (ص ۱۳۳)
اریک هابس‌باوم در ایران چهره‌ی شناخته شده‌ای است و برخی از مهم‌ترین آثار او به فارسی ترجمه و منتشر شده است. «یاغیان» تازه‌ترین کتابی است که از این مورخ برجسته‌ی انگلیسی به فارسی منتشر شده. این کتاب حدود ۳۰ سال پیش ترجمه شد و مترجم آن، عطاالله نوریان، در همان سال‌ها از دنیا رفت. از نوریان ترجمه‌ی کتاب‌های: آخر بازی (ساموئل بکت)، س‍اس (ولادی‍م‍ی‍ر مای‍اک‍وف‍س‍ک‍ی)، شهر طلا و س‍رب (ژان ک‍ری‍س‍ت‍وف‍ر)، م‍رگ ف‍روش‍ن‍ده (آرت‍ور م‍ی‍ل‍ر) و نقدی بر جامعه‌شناسی (اوسیپوف) به یادگار مانده است. «یاغیان» اولین کتابی است که از هابس‌باوم به فارسی ترجمه شد اما انتشار آن تا کنون به تأخیر افتاده بود.
اریک هابس‌باوم استاد دانشگاه‌های لندن (کالج برکبک) و کیمبریج (کالج کینگز) و یکی از تاثیرگذارترین مورخان و از جمله مطرح‌ترین روشنفکران و نویسندگان چپ در سده‌ی اخیر جهان بود. شهرت او در قدرت تاریخ‌نویسی به حدی بود که محافل دست راستی، از او به‌عنوان «بزرگ‌ترین مورخ زنده‌ی جهان» یاد می‌کردند. تاکنون بیش از ۳۰ کتاب از این مورخ منتشر شده که به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند. کتاب‌هایی که تا کنون از هابس‌باوم به فارسی منتشر شده از این قرار است:
ملّت و ملّی‌گرایی، علی باش، مهر دامون، ۱۳۸۳.
عصر انقلاب (اروپا ۱۷۸۹ ـ ۱۸۴۸) ، علی‌اکبر مهدیان، ۱۳۷۴.
عصر سرمایه (اروپا ۱۸۴۸ ـ ۱۸۷۵)، علی‌اکبر مهدیان، ۱۳۷۴.
عصر امپراطوری، ناهید فروغان، اختران، ۱۳۸۲.
عصر نهایت‌ها: تاریخ جهان ۱۹۱۴ ـ ۱۹۹۱، حسن مرتضوی، آگاه، ۱۳۸۳.
جهان در آستانه‌ی قرن بیست و یکم، ناهید فروغان، قطره، ۱۳۸۲.
صنعت و امپراتوری: تاریخ اقتصادی و اجتماعی بریتانیا از انقلاب صنعتی تا دهه‌ی ۱۹۶۰، عبدالله کوثری، ماهی، ۱۳۸۷.
اکثر مطالب این کتاب، به استثنای فصل هشت (مصادره‌کنندگان)، که متکی بر تحقیق دست اول است، بر پایه‌ی مطالب منتشر شده فراهم آمده و از ترانه‌ها و حکایات منظوم نیز استفاده شده است. همان‌گونه که هابس‌باوم در پیشگفتار کتاب (ص ۱۰) گفته است سعی دارد در این کتاب تبیین کند که چرا پدیده‌ی یاغیگری در سراسر قرون و سرزمین‌ها، به این شدت یکنواخت است. و پاسخ این چرایی را الگویی برای پیش‌بینی کلی چگونگی رفتار یاغیان و حکایات مردم درباره‌ی آنان در مناطقی که تاکنون بررسی نشده‌اند می‌داند.
ما در این کتاب با انواعی از دزدان و قانون‌گریزان سر و کار داریم که از نظر افکار عمومی تبهکار به شمار نمی‌آیند. مردم آنان را قهرمان، پهلوان و سزاوار ستایش و پشتیبانی می‌دانند و برایشان ترانه‌ها و داستان‌های اسطوره‌ای می‌سازند. مانند هایدوک‌های بالکان، کانگاسیورهای برزیلی، رابین هود و جسی جیمز که ماجراها و شهرتشان در داستان‌ها و اسطوره‌ها حفظ شده است. هابس‌باوم دو فصل اول کتاب (راهزنی اجتماعی چیست؟، چه کسی یاغی می‌شود؟) را به تعریف راهزنی اجتماعی و ویژگی‌های یاغی‌ها و یا اینکه یاغی‌ها چگونه و کجا به وجود می‌آیند می‌پردازد. «راهزنی اجتماعی در جامعه‌های مبتنی بر کشاورزی، از جمله اقتصاد شبانی دیده می‌شود و بیش‌تر از کارگران و دهقانان بی‌زمین تشکیل می‌شود که زیر سیطره‌ی حکومت، ارباب‌ها و حتی بانک‌ها قرار دارند.» (ص ۲۱) هابس‌باوم در ادامه انواع خاستگاه‌های راهزنان دهقانی را بر می‌شمرد. از نظر جغرافیایی، راهزنی اجتماعی را می‌توان در سراسر قاره‌ی آمریکا، اروپا، جنوب و شرق آسیا و حتی استرالیا یافت. «گرچه راهزنی اجتماعی را نمی‌توان در عمل، به‌طور دقیق از سایر انواع راهزنی تشخیص داد؛ اما این حقیقت مانع از این نیست که یاغیگری به‌عنوان نوع ویژه‌ای از اعتراض و شورش دهقانی مورد تحلیل بنیانی قرار گیرد. موضوع اصلی این کتاب همین است.» (ص ۴۶)
راهزنی اجتماعی به یکی از سه شکل زیر که هریک در فصلی جدا مورد بحث قرار می‌گیرند، دیده می‌شود: راهزنی شریف یا رابین هود، مبارز بدوی مقاومت یا واحد چریکی که هابس‌باوم آن را هایدوک می‌نامد و راهزنان انتقام‌گیر و وحشت‌آفرین.
راهزن شریف، مشهورترین و به‌طور کلی مردم‌پسند‌ترین نوع راهزنان است. از لحاظ نظری عام‌ترین قهرمان حکایت منظوم و ترانه‌هاست. رعایت اعتدال در کشتار و خشونت از ویژگی‌های راهزنان اجتماعی است. اما نباید انتظار داشت که این راهزنان به اصول اخلاقی پایبند باشند. مواردی وجود دارد که وحشت‌آفرینی و خشونت بخشی از تصویر عمومی آن‌هاست. هابس‌باوم این دسته از یاغیان را در زمره‌ی کین‌خواهان قرار می‌دهد. هایدوک‌ها شکل دسته‌جمعی آن نارضایتی دهقانی بودند که به صورت فردی موجد یاغیان کلاسیک می‌شد.
نویسنده در فصل‌های بعدی کتاب، به نوع و نحوه‌ی ارتباط و تعامل یاغیان با صاحبان قدرت و همچنین جنبه‌های اقتصادی و سیاسی یاغیگری می‌پردازد. باوم با این تأکید که یاغی به هر حال باید میان جانی شدن و انقلابی شدن به انتخاب آگاهانه برسد، مصادره‌کنندگان را که مرز میان شورش و انقلاب را مغشوش می‌سازند معرفی می‌کند.
«بر روی هم، یاغیگری پدیده‌ای مربوط به گذشته، هرچند در غالب اوقات، گذشته‌ای نزدیک است. دنیای امروز آن را کشته است، هرچند که شکل‌های ابتدایی شورش و تبهکاری را که خاص خود آن است، جانشین آن کرده است.» (ص ۲۷)
نثر هابس‌باوم با ترجمه‌ی روان نوریان، کتابی خوش‌خوان را مقابل دید خواننده قرار می‌دهد. در انتهای کتاب نیز عکس‌هایی از یاغیان مختلف جهان، با تفکیک مناطق و توضیحات مختصری درباره‌ی آن‌ها آورده شده است.
* یاغیان، اریک هابس‌باوم، عطاالله نوریان، قطره، ۱۳۹۲، ۸۰۰۰ تومان
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
