شنبه، ۱ اردیبهشت ۱۴۰۳
روزبه رحیمی: «سرقت تاریخ» آخرین نوشته‌ی جک گودی، انسان‌شناس برجسته و استاد دانشگاه کمبریج انگلستان است. او در این کتاب به موضوع غصب تاریخ از سوی غرب می‌پردازد و این بحث را مطرح می‌کند که بسیاری از نهادها، مفاهیم و ارزش‌ها، مانند دموکراسی، آزادی و عدالت و حتا احساساتی مانند عشق صرفاً محصول تمدن غربی نیست و ریشه و خاستگاه بسیاری از آن‌ها را باید در شرق و فرهنگ‌های دیگری غیر از غرب جست. این کتاب شماره‌ی سیزدهم از مجموعه‌ی «متون انتقادی غرب مدرن» است و انتشارات امیرکبیر آن را منتشر کرده است. مصاحبه‌ای کردیم با نرگس حسن‌لی مترجم این کتاب. حسن‌لی متولد ۱۳۶۲ و فارغ التحصیل ریاضی کاربردی از دانشگاه علم و صنعت و مطالعات فرهنگی از دانشگاه علامه طباطبایی است.
کتاب «سرقت تاریخ»، جلد سیزدهم از مجموعه‌ی متون انتقادی غرب مدرن است. شما پیشتر در ترجمه‌ی کتاب «متفکران کلیدی: از نظریه انتقادی تا پست مارکسیسم و امپریالیسم فرهنگی» از همین مجموعه همکاری داشتید. لطفاً درباره‌ی این مجموعه و موضوعاتی که در آن جای می‌گیرد توضیح دهید.
بله، و همینطور در ترجمه‌ی«امپریالیسم فرهنگی» از جان تاملینسون هم مشارکت داشتم و با این حال توضیح من راجع به این مجموعه صرفاً توضیح یکی از بسیار مترجمان آن خواهد بود. می‌توانم به طور کلی بگویم این مجموعه‌ی متنوع شامل کتاب‌هایی از نویسندگان و متفکران مهم دنیا و یا درباره‌ی مفاهیم و نظریاتی است که در ایران کمتر شناخته شده‌اند یا ارج و قربی چنان که باید ندارند.
ویراستار کتاب، جک گودی را پیشگام انسان‌شناسی تطبیقی ادبیات خوانده است. ممکن است بیشتر درباره‌ی این نویسنده توضیح دهید؟
حوزه‌ی اصلی کار گودی انسان‌شناسی است، اما آثارش غیر از انسان‌شناسان و مردم‌نگاران مورد توجه مورخان و نظریه‌پردازان اجتماعی‌ـ‌فرهنگی هم هست. در حوزه‌ی تحلیل تطبیقی تاریخ مفاهیم و نظرات نویی معرفی کرده و کتاب‌های مختلفی نوشته و در حوزه‌های تخصصی خودش دانشمند بزرگ و معروفی است.
گودی کتاب‌های زیادی دارد، اما تاکنون در ایران کتابی از او ترجمه نشده بود. چه شد که شما این کتاب را برای ترجمه انتخاب کردید؟
ترجمه‌ی این کتاب را نمی‌شود مطلقاً انتخاب من دانست. کتاب به من پیشنهاد شد و من با توجه به جذابیت موضوع پذیرفتم. صادقانه هم بگویم تا قبل از شروع کتاب شناختی از جک گودی نداشتم.
منظور جک گودی از سرقت تاریخ چیست؟
در یک جمله این که غرب از زمان یونان باستان تاریخ را به نفع خود ضبط کرده است. گودی مفاهیم مهمی مثل آزادی و عشق را تا زمان قبل از یونان باستان و در شرق ردیابی می‌کند و استدلالش این است که این مفاهیم همیشه به شکلی در شرق حضور داشته‌اند. شاید غرب فقط این مزیت را داشته که آن‌ها را در یک قالب منسجم معرفی کند. گودی در سراسر کتاب از واژه‌ی «اوراسیا» استفاده می‌کند تا این پیوند نظری و فکری را بین قاره‌های کنونی آسیا، اروپا و آفریقا نشان دهد.
این کتاب از سه بخش تشکیل شده است. در این بخش‌ها چه موضوعاتی مورد بحث قرار گرفته است؟
عنوان بخش اول کتاب «سلسله فرهنگی‌ـ‌اجتماعی» است که در چهار فصل به زمان و مکان، دوران باستان، گذار از فئودالیسم و استبداد شرقی می‌پردازد. به نظر من مهم‌ترین چیزی که در این بخش مطرح می‌شود این است که اساساً مفهوم «دوران باستان» به آن شکلی که غرب ارائه می‌کند، یعنی یک مکان و زمان مشخص برای گذار از بدویت به تمدن، دورانی که بعد از آن شکوفایی ذهنی بشر صورت گرفت، یک مفهوم ساخته و پرداخته‌ی غرب است. بخش دوم «سه دورنمای علمی» است که در سه فصل ارتباط علم، تمدن و سرمایه‌داری را به‌عنوان زیربنای کنونی روابط جهانی از رنسانس به این سو مطرح می‌کند. در بخش آخر هم باعنوان «سه‌گانه‌ی مؤسسات و ارزش‌ها» از این دو حوزه آن دسته مفاهیم و کلیت‌هایی را عرضه می‌کند که به نظرش پیشتر در شرق وجود داشته‌اند.
گودی سال‌ها در میان قبایل آفریقایی به مطالعه پرداخت و بحث این کتاب را نتیجه‌ای از واکنشی انسان‌شناسانه به تاریخ مدرن می‌داند. آیا گودی روش‌شناسی جدیدی برای تحلیل تاریخ ارائه می‌کند؟
اصلاً تجربه‌ی مطالعه در آفریقا بوده که به یکی از فصل‌های این کتاب و بخش بزرگی از اندیشه‌های گودی شکل داده است. گودی منتقد جدی شیوه‌ی اروپامحور و قاره‌محور بسیاری از مورخان و نظریه‌پردازان اجتماعی است. بنابراین یک روش‌شناسی تطبیقی جدید برای تحلیل بین‌فرهنگی تاریخ ارائه می‌دهد و ضمن آن دستاوردهای تمدن‌های مختلف را در حوزه‌های مختلف و در قیاس با هم می‌سنجد. ضمن این که فکر می‌کنم در این کتاب و در طول زندگی حرفه‌ایش به چندرشته‌ای بودن وفادار بوده است. همین نکته عامل جذابیت کتاب برای من به عنوان یک فارغ‌التحصیل مطالعات فرهنگی بود.
این کتاب آخرین نوشته‌ی گودی است. سرقت تاریخ چه اهمیتی در مقایسه با سایر کتاب‌های او دارد و انتشار آن چه بازتابی در میان جامعه‌ی دانشگاهی اروپا داشت؟
این کتاب یک گام در مسیر حرفه‌ای اوست، و به طور خاص دنباله‌ای‌ست بر کتاب شرق در غرب (The East in the West) که گودی ده سال پیشتر نوشته بود. ایده‌های گودی سال‌هاست که در کتاب‌ها و مقالات و کنفرانس‌های مختلف بررسی می‌شود و سرقت تاریخ هم به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کتاب‌های او که هم از نظر زمانی و هم از نظر موضوعی طیف وسیعی را در بر می‌گیرد بحث و نظر زیادی برانگیخته است.
کتاب جدیدی در دست ترجمه یا انتشار دارید؟
امیدوارم به زودی دو کتاب دیگر از همین مجموعه به ترجمه‌ی من و به نام‌های «جنبش‌های اجتماعی» و «فرهنگ و سیاست» منتشر شود.
سرقت تاریخ، جک گودی، نرگس حسن‌لی، امیرکبیر، ۱۳۹۳، ۲۰۰۰۰ تومان.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
