سلطانی‌فر: روزنامه‌نگار باید خود را بخشی از تیم مذاکره‌کننده بداند

شفقنا: محمد سلطانی‌فر، رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در جلسه هم‌اندیشی نقش رسانه در مذاکرات هسته‌ای گفت: ما نتوانسته‌ایم به تعداد انگشتان دست روزنامه‌نگار بین‌المللی داشته باشیم. در بسیاری از مواقع روزنامه‌نگاران را عنصر درجه دوم نگاه می‌کنند و در کتاب «شام آخر در وین» هم اشاره شده است ولی مطمئن باشید که دوران عنصر درجه دوم خبری بودن به پایان رسیده است و روزنامه‌نگار باید خود را بخشی از تیم مذاکره کننده بداند و با آن‌ها جلو برود.

منافع ملی، خط قرمز ما روزنامه‌نگاران است

محمد سلطانی‌فر در ابتدای این جلسه که به مناسبت رونمایی کتاب «شام آخر در وین» برگزار شده بود، به برخی از نتایج پژوهش‌های دانشگاهی درباره‌ی عملکرد رسانه‌های داخلی در مذاکرات هسته‌ای اشاره کرد و گفت: در آموزه‌های روزنامه‌نگاری منافع و امنیت ملی برای همه‌ی ما روزنامه‌نگاران خط قرمز محسوب می‌شود. ما موضوع مذاکرات را در حوزه‌ی امنیت ملی تعریف کردیم چراکه در گذشته هم مسیر طی شده در مذاکرات به بن بست رسیده بود و در غیر این صورت وارد جنگ می‌شدیم، پس ارتباط مذاکرات با امنیت ملی را این گونه مشخص کردیم. موضوع هسته‌ای از مسائلی بود که همه‌ی طرف‌ها موافق این بودند که در حوزه‌ی امنیت ملی تعریف شود و نباید آن را به قربانگاه منافع جناحی ببریم.

مقایسه رسانه‌های دو جناح

رئیس دفتر مطالعات رسانه ادامه داد: اما بررسی‌های این پژوهش‌ها از ۷۰ شماره از روزنامه‌های دو جناح اصول‌گرا و اصلاح طلب نشان می‌دهد روزنامه‌های اصلاح طلب با ۷۱ درصد نگاه مثبت این مسئله را دنبال کرده‌اند اما روزنامه‌های اصول گرا با ۹/۷ درصد نگاه مثبت به مذاکرات را اعمال کرده‌اند. نگاه منفی هم در روزنامه‌های اصلاح طلب ۴ درصد بوده در حالی که در روزنامه‌های اصول‌گرا این مقدار ۶۵ درصد بوده است. البته در مسائل دیگر هم تفاوت‌های معناداری بین این روزنامه‌ها مشاهده می‌شود، به‌عنوان مثال روزنامه‌های اصلاح‌طلب در حوزه‌های سیاسی و اقتصادی به مسئله وارد شده‌اند در حالی که روزنامه‌های اصول‌گرا به ابعاد نظامی و علمی و فناوری مسئله هم وارد شده و آن را به چالش کشیده‌اند. این شاید نشان دهنده این مسئله باشد که روزنامه‌های اصول‌گرای ما به‌نوعی اجازه ورود به حوزه نظامی و به چالش کشیدن مسئله را دارند.

مذاکرات هسته‌ای با قطعنامه ۵۹۸ برابری می‌کرد

به گزارش شفقنا رسانه، سلطانی‌فر با اشاره به اتحاد روزنامه‌نگاران و رسانه‌ها در زمان جنگ و قطعنامه ۵۹۸ تصریح کرد: نتایج این تحقیق نشان می‌دهد متأسفانه ما در مذاکرات هسته‌ای که به نظر من با قطعنامه ۵۹۸ برابری می‌کند اتحاد و همدلی بین رسانه‌ها را مشاهده نکرده‌ایم. البته این حرف به معنای نقد نکردن موضوع نیست بلکه نقد باید وجود داشته باشد، ولی نه در حین مذاکره و زمانی که مسئولان ما به‌نوعی در حال جنگ هستند. رسانه‌های ما در حوزه‌های مختلف به‌گونه‌ای باید عمل کنند که منافع ملی و خطوط قرمز را رعایت کرده باشند ولی من با توجه به این داده‌ها، احساس می‌کنم در موضوع هسته‌ای چنین اتفاقی شکل نگرفت.

جای خالی تحلیل در رسانه‌های خبرمدار ما

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی با تأکید بر نحوه‌ی عملکرد حرفه‌ای رسانه‌های داخلی در مذاکرات هسته‌ای گفت: داده‌های تحقیق دیگری نشان می‌دهد که فرایند خبرمداری در رسانه‌های ما در طول مذاکرات حاکم بوده است و ما کمتر شاهد تحلیل بوده‌ایم. ۷۰ درصد روزنامه‌های ما خبرمدار بوده‌اند و تفسیر در این میان فقط ۹ درصد سهم داشته است. به نظر من انتقاد هم به دستگاه دیپلماسی و هم به دستگاه رسانه‌ای ما در این زمینه وارد است که آمادگی وارد شدن به این حوزه را نداشتند. منبع خبر هم بحث دیگری است که بیشتر شاهد ارائه منابع خارجی در اخبار رسانه‌های داخلی بودیم. همچنین در استفاده از عناصر خبری ۴۶ درصد از عنصر خبری چه کسی استفاده شده است، ۳۹ درصد عنصر چه است و عناصر کجا و کی هم در رتبه‌های بعدی قرار دارند. ولی متأسفانه دو عنصر چرا و چگونه که اساس روزنامه‌نگاری تحلیلی را شکل می‌دهند، کمتر از ۵/۱ درصد بوده است.

روزنامه‌نگاران را عنصر درجه دوم می‌دانند

او ادامه داد: شاید در یک طرف مسئله مذاکرات عدم آمادگی روزنامه‌نگاران ما برای ورود به این مسائل وجود دارد ولی بخش دیگر مسئله هم به نهادهای مختلف دولتی مانند وزارت خارجه ما در دوره‌های مختلف و وقعی ننهادن آن‌ها به رسانه برمی‌گردد، به طوری که ما حتی نتوانسته‌ایم به تعداد انگشتان دست روزنامه‌نگار بین‌المللی داشته باشیم. در بسیاری از مواقع روزنامه‌نگاران را عنصر درجه دوم نگاه می‌کنند و در همین کتاب هم اشاره شده است ولی مطمئن باشید دوران عنصر درجه دوم خبری بودن به پایان رسیده است و روزنامه‌نگار باید خود را بخشی از تیم مذاکره‌کننده بداند و با آن‌ها جلو برود.

روزنامه‌نگار تخصصی نداریم

به گزارش شفقنا رسانه، سلطانی‌فر بخشی از ضعف‌های روزنامه‌نگاران را در عدم تخصص‌گرایی دانست و گفت: روزنامه‌نگاران ما در حوزه‌های تخصصی کار نمی‌کنند، ما در حوزه نفت و پتروشیمی روزنامه‌نگار متخصصی نداریم و روزنامه‌نگاران اقتصادی هستند که به حوزه نفت و موضوعات دیگر هم وارد شده‌اند و می‌نویسند. روزنامه نگاران سیاسی ما هم درباره مسائل سیاست داخلی تحلیل و تفسیر می‌نویسد و همراه هیئت دولت نیز حضور دارد ولی متأسفانه نه زبان بلد هستند و نه مهارت‌های دیگر را دارند. نگاه ما متأسفانه هم از طرف دستگاه دیپلماسی و هم از طرف دستگاه رسانه‌ای نگاه عنصر درجه دوم به روزنامه‌نگار است و هنوز به این باور نرسیده‌ایم که رسانه‌ها می‌توانند نقشی در حد ویکی لیکس ایفا بکنند.

رسانه باید پیشرو باشد نه دنباله‌رو

او ادامه داد: روزنامه‌نگاران ما به جای این که خود به دنبال خبر باشند، منتظر خط دهی وزارت خارجه هستند که چه چیزی به آن‌ها می‌گویند. مسئله دیگر این است که ما کمتر شاهد بودیم رسانه‌های ما مطلبی جدای از مذاکرات را تحلیل کنند و حتی به‌نوعی به کمک آقای ظریف بروند که در فضای مجازی به تنهایی خبر و تحلیل ارائه می‌کرد. این روند بعد از مذاکرات هم ادامه دارد یعنی خبرنگاران ما و آن‌هایی که در مذاکرات بودند، به‌نوعی منتظر عکس‌العمل افرادی همچون ظریف هستند تا از او دنباله‌روی کنند در حالی که امروز مذاکرات به پایان رسیده است و این رسانه‌ها هستند که باید مسئله را پیگری کنند ولی ما نمی‌بینیم که کسی قضیه را پیگیری کند. در حالی که طرف مقابل که تا مدتی سکوت کرده و از قضیه عبور کرده بود، حالا وارد میدان شده و شروع به انتقاد کرده است ولی ما همچنان منتظر هستیم که دستگاه دیپلماسی و شخص آقای ظریف چگونه وارد عرصه می‌شوند.

رسانه‌های خارجی پیشروتر از ما بودند

سلطانی‌فر در پاسخ به این سؤال که رسانه‌های ایرانی در برابر رسانه‌های خارجی به چه میزان توانستند ایفای نقش کنند، گفت: ما در برابر رسانه‌های خارجی بسیار بسیار اندک نقش داشته‌ایم و وضعیت به‌گونه‌ای بود که حتی منِ رسانه‌ای هم خبرهای خودم را از رسانه‌های خارجی می‌گرفتم. رسانه‌های ما در وسط مذاکرات شروع به ارائه دیدگاه انتقادی کردند و به نظر من این انتقاد حداقل در میانه مذاکرات نباید انجام می‌شد. رسانه‌های خارجی مثل بی.بی.سی در حالی شب و روز پیگیر مذاکرات بودند و لحظه به لحظه آن را گزارش می‌کردند که صداوسیما خبر دوم خود را به مذاکرات اختصاص می‌داد، بنابراین رسانه‌های خارجی در این بازی به شدت پیشروتر از ما بودند.

دیپلمات‌ها خود را بالاتر از رسانه می‌دانند

او تآکید کرد: دولت ما به طور کلی و دستگاه دیپلماسی کشور هنوز به قدرت واقعی رسانه‌ها پی نبرده است و آن‌ها را عنصر درجه دوم می‌دانند. دیپلمات‌های ما خود را بالاتر از رسانه‌ها می‌دانند و معتقدند آن‌ها باید به رسانه بگویند که چه چیز بنویسند یا ننویسند. هنوز به تآثیر رسانه‌ها باور ندارند و هنوز تأثیر رسانه‌ها به ویژه رسانه‌های نوع سوم در ۷ اسفند و ایجاد تغییرات را باور ندارند.

رسانه‌ها در اختیار فضای تلگرام قرار گرفته‌اند

رئیس دفتر مطالعات رسانه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ادامه داد: اگر ما به لحاظ مالی، تحلیلی و تخصصی به رسانه‌های خود توجه نکنیم، متأسفانه رسانه‌های ما آزاد و رها می‌مانند و در اختیار فضای وایبر و تلگرام قرار می‌گیرند و در بحران‌های این چنینی مثل مذاکرات هسته‌ای که ما می‌توانیم از آن‌ها بهره ببریم شاید دیگر دیر شده باشد و آن‌ها در جایگاه دیگری قرار گرفته باشند.

خبرنگاران برای تجربه‌اندوزی رفته بودند

سلطانی‌فر در پاسخ به این سؤال که آیا خبرنگاران ما در مذاکرات هسته‌ای تجربیات خود را به کار بردند یا تجربه اندوختند، گفت: ما نتایج کار دوستان را می‌بینیم و باور کنید بسیاری از آن‌ها برای تجربه‌اندوزی رفتند. ما افرادی نداریم که تجربه سی ساله خود را در گزارش‌های ده دقیقه‌ای خود پیاده کنند و بسیار تأثیرگذار باشند.

ما در پایان عمر رسانه‌های مکتوب قرار داریم

او ادامه داد: در دنیای امروز رسانه یعنی رادیو و تلویزیون و ما در واقع پایان عمر رسانه‌های مکتوب به شکل سنتی را سپری می‌کنیم و روزنامه‌های ما که زمانی 4 میلیون تیراژ داشتند، امروز به یک میلیون رسیده‌اند و به‌نوعی باید باور کنیم که پایان عمر آن‌ها است. اما امروزه تلویزیون و روزنامه‌نگاران حرفه‌ای آن هستند که در این مسائل نقش تأثیرگذار خود را ایفا می‌کنند. اما این حوزه برای ما بسته است، ما نمی‌توانیم روزنامه‌نگاران مستقلی داشته باشیم که خود را در حوزه رادیو و تلویزیون پرورش بدهند.

به گزارش شفقنا رسانه، سلطانی‌فر با اشاره به برخی برخوردهای قضایی با روزنامه نگاران بیان کرد: بعضی از روزنامه‌نگاران ما ترجیح دادند تا کشور را ترک کنند. از طرف دیگر برخی از روزنامه‌نگاران تحت این شرایط کار حرفه‌ای خود را رها کرده و به کار روابط عمومی روی آوردند و این برای کشور فاجعه است. روزنامه‌نگاری که قدرت نقد و نوشتن دارد، در حوزه‌ی روابط عمومی بنویسد. تفاوت روابط عمومی و روزنامه‌نگاری دقیقاً در کلمه نقد است چراکه اگر نقد را از روزنامه‌نگاری بگیریم تبدیل به روابط عمومی می‌شود.

روزنامه‌نگار را مجیزگوی دولت‌ها ندانیم

او در پایان اظهار کرد: در طرف دیگر ماجرا نهادهای دولتی ما هنوز روزنامه‌نگاری را مجیزگوی دولت می‌دانند و آن را باور ندارند. حتی روزنامه‌های مستقل هم در برخی از موضوعات جرأت و اجازه انتقاد و نوشتن را هم ندارند. ما باید روزنامه‌نگاری را به این قضیه عادت دهیم که اگر طرفدار دولت هم بود، می‌تواند انتقاد کند و اتفاقاً اولین انتقاد را این‌ها باید انجام دهند. مسئولان ما هم به شدت انتقاد ناپذیر هستند و سریع به شکایت و واکنش و جواب دادن دست می‌زنند. متأسفانه حکومتی‌ها و دولتی‌های ما فضای رسانه‌ای را هنوز نشناخته‌اند.

جلسه هم‌اندیشی نقش رسانه در مذاکرات هسته‌ای با محوریت رونمایی از کتاب «شام آخر در وین» نوشته حسن محمدی سردبیر سایت تخصصی امید هسته ای ایرانیان عصر دوشنبه در شهر کتاب برگزار شد. در این جلسه برخی از اعضای تیم مذاکرات هسته ای نیز حضور داشتند. مجید تخت روانچی عضو ارشد تیم مذاکره کننده، بهزاد کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی، جابری انصاری سخنگوی وزارت امور خارجه، کاظم جلالی نماینده مجلس شورای اسلامی و همچنین  محمد سلطانی فر رئیس دفتر مطالعات رسانه وزارت فرهنگ، مرتضی غرقی خبرنگار صداو سیما در مذاکرات هسته ای و برخی از اهالی رسانه و فعالان حوزه دیپلماسی از جمله افرادی بودند که در این نشست حضور داشتند. همچنین در این نشست محمدرضا عارف نماینده مردم تهران در مجلس دهم شورای اسلامی که نتوانسته بود در جلسه حاضر شود نامه‌ای خطاب به حاضران و به‌ویژه خبرنگاران حاضر در مذاکرات و نویسنده‌ی کتاب نوشته بود که حسن محمدی آن را خواند.