«هم شعر، هم شاعر»، تأملاتی در باب شعر و شاعران معاصر

کتاب «هم شعر، هم شاعر»، طبق نوشته‌ی نویسنده، سایه اقتصادی‌نیا، بر مبنای دو رویکرد متفاوت، بلکه مختلف شکل گرفته است: رویکرد نخستِ حاکم بر بخش اول، کل‌نگرانه است و بر سیمای عمومی شاعران، بن‌مایه‌های فکری، کنش‌های اجتماعی و مرور کلی آثار آنان مبتنی است. از این‌رو هر مقاله را یک تک‌نگاری درباره‌ی هر شاعر می‌توان دانست. 

اقتصادی‌نیا می‌نویسد: این مقالات فرزندان همان نقد کل‌نگری به‌شمار می‌آیند که بیش از شش دهه بر فضای نقد ادبی معاصر سیطره داشته و البته گاه با سوء‌تفاهم‌ها، غرض‌ها و حواشی بسیار همراه بوده است. با اینکه در میان نوشته‌های منتقدان، تا حال، غلبه با این رویکرد بوده است، هنوز هم تا ترسیم چهره‌ی حقیقی، صادقانه و خالی از رنگ و غرض شاعران معاصر فاصله‌ها داریم. هنوز با تفکیک ناسزا از نقد، با فهم موقعیت انسانی شاعر به‌جای فضولی در زندگی شخصی او، با سخن گفتنِ بی‌نقاب از حقیقت آنچه بودند، نه آنچه ما می‌خواهیم باشند، فاصله داریم. موانع اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی همواره مخل به‌رسم درآوردن چهره‌ای شفاف از شاعران و ارائه‌ی کارنامه‌ای کامل و قابل اعتماد از شعر و زندگی آنان بوده است.

‌نویسنده که امیدوار است «نقد علمی بتواند بدون واهمه از هجمه‌های تبلیغاتی و آه و واویلاهای تندروانه در میان اهل فکر و قلم جا باز کند»، تصریح کرده است: رویکردی که بر بخش دوم حاکم است، جزءنگرانه و هدف از اتخاذ آن به‌دست دادن برداشت‌هایی تازه از برخی از شهره‌ترین قطعات شعر نو فارسی است. فراتر از این، نگارنده می‌کوشد با کنار هم نهادن این نقدها، روشی را در نقد شعر نو پی بگیرد که پایه‌های آن بر چیزی جز خود متن و سازوکار داخلی آن استوار نیست. هر شعر، با نگاهی ذره‌بینی، موشکافانه و وسواس‌گونه تجزیه‌ شده تا تناسب اجزای آن و تعامل انداموار این اجزا با هم، و با کل متن، پیش چشم مخاطب نهاده شود.

وی در ادامه نوشته است: از همکناری این رویکردها در دو بخشِ کتابی واحد، هدفی داشته‌ام: خواسته‌ام بگویم که فرآیند تکوینی نقد ادبی در ایران از امتزاج و هم‌زیستی هر دو رویکرد است که تغذیه می‌شود و پیش می‌رود. این‌گونه از دانش ادبی به تمرکز نگاه منتقدان، هم بر جزئیات و هم بر کلیات نیاز دارد تا جامع و همه‌جانبه‌نگر باشد. برای کسب این خصوصیات هر دو را باید دید: هم شاعر، هم شعر.

فهرست مطالب کتاب در فصل نخست به شرح زیر است: خطوطی از چهره‌ی محو ژاله اصفهانی؛ از هوشنگ ایرانی چه بر جای مانده است؟ تحلیلی از زیست اجتماعی و ادبی منوچهر آتشی در واپسین‌ سال‌های عمر؛ فروغ فرخزاد: شخصیتی دوقطبی (کاوشی در روانشناسی شعر و شخصیت شاعر)؛ مروری بر کارنامه‌ی شعر قیصر امین‌پور (نگاهی گذرا به زندگی و آثار)؛ شعرهای سلمان هراتی: صداقت یک ایدئولوژی. در بخش دوم کتاب شعرهایی از نیما یوشیج، احمد شاملو، مهدی اخوان‌ ثالث، سهراب سپهری، فروغ فرخزاد و یدالله رؤیایی بررسی شده است.

کتاب «هم شعر، هم شاعر» را نشر مرکز در ۱۲۷ صفحه و به‌قیمت ۱۳۵۰۰ تومان منتشر کرده است.