نوروسافاری: همه ما حداقل برای یک بار هم که شده، دروغ گفته و یا فریبکاری کردهایم، از مریضی ساختگی تا برنده شدن معجزه آسا در بازی مونوپولی. حال، زمانی که از ما درخواست میشود که آن را به یاد آوریم، آیا آن را بهطور کامل و واضح به یاد میآوریم؟ یا اینکه حافظه ما در هالهای از ابهام آن جریان را به یاد میآورد؟ بر اساس آخرین مطالعات انجام شده که در مجله «مجموعه مقالات آکادمی ملی علوم» (Proceedings of the National Academy of Sciences) به چاپ رسیده است، بهاحتمال زیاد ناخودآگاه ما برای حفظ و بقا خودانگارههای مثبت، به ما اجازه میدهد که مواردی را که در آنها مرتکب رفتارهای خطا شدهایم به فراموشی بسپاریم که این وضعیت بهعنوان «فراموشی غیراخلاقی» شناخته میشود.
به گزارش نوروسافاری به نقل از مدیکال دیلی، نویسندگان مقاله عنوان داشتند: «فراموشی غیراخلاقی از آنجا حاصل میشود که خود فرد علاقمند به کاهش پریشانی خود از اعمال غیراخلاقی بوده و تمایل به آن دارد که تصویری مثبت از خویشتن به عنوان یک فرد اخلاقی داشته باشد.»
به بیان دیگر، ما خود بازیابی این خاطرات را محدود میکنیم، چرا که دوست نداریم که در مورد خودمان بهعنوان یک فرد غیراخلاقی فکر کنیم؛ بنابراین، دست به توجیهاتی در خصوص رفتارهایمان میزنیم که به نتایج مثبتی منتج خواهند شد. به هر حال سؤال مهم این هست که آیا این فراموشی آسان خاطرات، مجوز انجام رفتارهای غیراخلاقی بیشتر را به ما خواهد داد؟
در طی ۹ مطالعه انجام شده که با استفاده از نمونههای گوناگون و با حضور۲۰۰۰ شرکت کننده انجام پذیرفت، نویسندگان این تحقیق، مریم کوچکی از دانشگاه نورث وسترن و فرانسیسکو جینو از دانشگاه هاروارد، به دنبال دریافتن این نکته بودند که چرا افراد «فراموشی غیراخلاقی» را تجربه میکنند و آیا این مسئله احتمال ارتکاب بیشتر به رفتارهای غیراخلاقی را افزایش میدهد؟
در یک آزمون اولیه که بصورت آنلاین و بر روی ۳۰۰ فرد بالغ و با انتخاب تصادفی آنان انجام شد از شرکت کنندگان خواسته شد «در خصوص اعمال اخلاقی و غیراخلاقی خود و یا رفتارهای اخلاقی و غیراخلاقی شخص دیگری بنویسند». سپس از آنها خواسته شد دو پرسشنامه با این مضامین که با چه دقتی حوادث مذکور را به خاطر میآورند و نیز در حین ارتکاب این اعمال چه احساسات و افکاری را داشتهاند را پرنمایند. در نهایت محققان به این نتیجه رسیدند که شرکت کنندگان در این آزمون، در رفتارهای غیر اخلاقی حافظه کمرنگ تری نسبت به اعمال اخلاقی خویش داشتند. ضمناً برای کسانی که اعمال اخلاقی شخص دیگری را بیاد میآوردند، وضوح خاطره بر اساس اخلاقی و یا غیر اخلاقی بودن رفتار آن شخص متفاوت نبود.
در تحقیق دیگری که با مشارکت ۷۰ دانشجوی دوره لیسانس و در یک آزمایشگاه انجام شد، در طی یک بازی پرتاب سکه (coin-toss) شرکت کنندگان این فرصت را داشتند که با تقلب در بازی، پول بیشتری را بدست آوردند. دو هفته بعد، آنها به آزمایشگاه برگشتند و یک پرسشنامه حافظه ای مشابه را پر کردند. محققان این هدف را دنبال میکردند که میزان یادآوری جزئیات بازی پرتاب سکه را با جزئیات غذایی که شرکت کنندگان در شب انجام بازی میل کرده بودند، مقایسه نمایند.
یافتهها نشان داد که ۴۳ درصد از کسانی که در پاره ای از موارد تقلب کرده بودند در مقایسه با کسانی که بدون تقلب بازی کرده بودند، از حافظه بدتری برخوردار بودند. اگرچه، حافظه متقلبها در مورد جزئیات شام شب مسابقه از رفتارشان در مسابقه تائیر نگرفته بود. خب پس چرا این رفتار متقلبانه با وضوح کمتری به یاد آورده شد؟
کوچکی و چینو در مقاله خود نوشتند: «زمانی که افراد میخواهند یک رویداد خاص را فراموش کنند، حافظه آنها در خصوص جزئیات رویداد به احتمال زیاد ضعیفتر از زمانی است که آنها اشتیاق و یا قصد به خاطر آوردن رویداد را دارند». در طول زمان، خاطرهی اعمال غیراخلاقی کم رنگ تر میشوند.
در یک مطالعه دیگر که با شرکت ۲۲۰ دانشجو انجام شد، محققان نتایج حاصل از یک بازی پرتاب تاس را مورد مطالعه قرار دادند تا بواسطه آن دریابند که شرکت کنندگان در آزمون با چه دقتی قادر به یادآوری رفتارهای نادرست خود میباشند. متعاقب آن سه روز بعد و بر اساس خاطرات گزارش شده از آن آزمون، شرکت کنندگان یک بازی «ترکیب کلمات (word-» scramble) را انجام دادند که این بازی به آنها فرصت این را میداد که برای کسب پول بیشتر، در مورد عملکردشان دروغ بگویند. شرکت کنندگان در این سناریوی «تقلب-محتمل»، جزئیات بازی پرتاب تاس را با دقت کمتری بیاد آوردند. همچنین احتمال اینکه آنها در بازی دوم تقلب کرده باشند بیشتر بود، که این امر به عنوان یک «اثر غیر مستقیم» از زوال حافظه آنها تعبیر شد.
به نظر میرسد که؛ شاید فراموش کردن خطاهایمان راحتترین راه برای فرار از یک مخمصه باشد، اما به واقع این مسئله ما را مجبور به تغییر رفتارمان نمیکند. برعکس، احتمال ارتکاب رفتارهای غیر اخلاقی را افزایش میدهد. این نکته حائز اهمیت است که به یاد داشته باشیم، فراموش کردن همه بی خردیهایمان آسان نخواهد بود، خصوصاً آنهایی که عواقب وخیمی دارند.
مطالعات پیشین مشخص نمودند که هر دو خاطرات بد و خوب ذاتاً به بسترهایی که ما خاطره را در آن تجربه میکنیم، مرتبط هستند. اسکنهای fMRI نشان میدهند که برای فراموش کردن خودخواسته خاطرات گذشته، اشخاص طرز تفکر خود نسبت به زمینههای آن خاطرات و نیز محرکهای زمینه ای (ضمنی) را که میتوانند موجب یادآوری آن خاطرات شوند، از قبیل مناظر، صداها، بوها، اینکه کجا هستند یا با چه کسی هستند و یا چه زمانی از روز است، کیفیت روشنایی و غیره را تغییر میدهند.
فراموشی غیراخلاقی میتواند کمکی باشد برای توضیح اینکه چرا انسانهای خوب مکرراً به رفتارهای «خود مخرب» (self-destructive) میپردازند و چگونه در طول زمان از آن رفتارها فاصله میگیرند.
شاید نیاز است در خصوص رفتارهایمان مراقب باشیم تا بتوانیم بدون بیصداقتی با خویش تصاویر اخلاقیمان را حفظ کنیم.