تاثیر دعا در اراده ماست

فرهیختگان: شب‌های قدر را شب‌هایی بهتر از هزارماه دانسته‌اند و در فضیلت این شب‌ها نکته‌های فراوانی گفته شده است. هرچند شب قدر شبی از میان سه شب ۱۹، ۲۱ یا ۲۳ ماه مبارک رمضان است، در برخی روایات شب ۲۳ ماه مبارک رمضان را به‌عنوان بااهمیت‌ترین شب به‌عنوان شب قدر مطرح کرده‌اند. با این اوصاف اما هر شبی که شب قدر باشد، شبی با فضیلت‌های بسیار است. نزول یک‌باره قرآن، تقدیر زندگی یک‌ساله آینده انسان‌ها، بخشایش گناهان مسلمانان توسط خداوند و ضربت‌خوردن و شهادت امام علی(ع) همه اتفاقاتی است که این شب را به شبی بزرگ و پرفضیلت تبدیل کرده است. محسن غرویان در گفت‌وگوی پیش‌رو با «فرهیختگان» ضمن تبیین اهمیت و فضیلت این شب‌ها نگاهی نیز به مهم‌ترین دعای این شب‌ها یعنی جوشن کبیر داشته است. این استاد حوزه علمیه و عضو هیات‌علمی جامعه المصطفی‌العالمیه در این گفت‌وگو با اشاره به تعیین سرنوشت انسان‌ها توسط خود آنان، این شب‌ها را فرصت مناسبی برای تصمیم‌گیری و صفا دادن به دل برای نزدیکی به خداوند می‌داند.

دلایل اهمیت شب قدر چیست و چرا این شب را برتر از هر شبی در سال دانسته‌اند؟
مطابق قرآن کریم و مقدس، شب قدر از همه شب‌های سال، مقدس‌تر و باارزش‌تر است: «لَیلَةُ الْقَدْرِ خَیرٌ مِنْ أَلْفِ شَهرٍ». قرآن نفرموده که شب قدر از هزارشب بالاتر است و حتی نفرموده که از هزار شب و روز بالاتر است؛ بلکه می‌فرماید از هزار ماه بالاتر است. این نشان‌دهنده اهمیت شب قدر است. یک جهت اهمیت این شب به خاطر نزول دفعی قرآن است که اهمیت زیاد و قداست بالایی برای ما دارد. تناسب دیگر شب قدر به دلیل ضربت‌خوردن امیرالمومنین(ع) و شب شهادت ایشان در ۱۹ و ۲۱ ماه رمضان است و البته در برخی روایات هم داریم که شب ۲۳رمضان اهمیت بیشتری دارد. بنابراین یکی از این سه شب آن شب قدر واقعی است. در این زمینه‌ها مطالب زیادی گفته شده و هر سال هم تکرار می‌شود اما نکته‌ای که به نظر می‌رسد تاکنون ناگفته مانده این است که ما هستیم که به شب قدر خودمان ارزش می‌دهیم. دل و اراده ماست که به شب قدر اهمیت و ارزش می‌دهد و قداست می‌بخشد. اگر ما توانستیم در این شب‌های احیا، واقعا دل‌مان را قرآنی و اراده‌های‌مان را نورانی کنیم، آن شب قدر برای ما شب قدر واقعی است و اهمیت و ارزش دارد. در غیر این صورت اگر دل، اراده و انگیزه ما تحولی پیدا نکند و احیای حقیقی در دل و جان انسان قرار نگیرد، این شب نیز مانند سایر شب‌ها می‌آید و می‌گذرد. به هر حال باید دل‌ها را در این شب صفا دهیم و تصمیم بگیریم تا از گناهان گذشته برگردیم و یک اراده جدی برای آینده خویش رقم بزنیم.

به نظر شما چرا شب‌های قدر در ماه مبارک رمضان قرار دارد؟ آیا فضیلتی بر این مساله وارد بوده است؟
اینکه شب قدر در ماه رمضان قرار دارد به این دلیل است که ماه رمضان ماه صیام و ماه عبادت بزرگی به نام روزه‌داری است. در روایات داریم که در روزه نمی‌شود ریا کرد و ریا در آن هیچ راهی وجود ندارد. بنابراین خالص‌ترین عبادتی است که ریا کردن اصلا در آن معنا ندارد، چون کسی که روزه می‌گیرد، فقط و فقط برای خدا می‌تواند روزه بگیرد. در غیر این صورت اگر روزه‌داری برای مردم باشد می‌رود در جایی که مردم او را نبینند، روزه را می‌خورد و افطار می‌کند و به ظاهر برای مردم بیان می‌کند که روزه‌دار است. این روزه حقیقی نیست. روزه‌داری پرهیز از خوردن و آشامیدن، پرهیز از گناه، پرهیز از معصیت و... است و اگر کسی آن را انجام دهد واقعا معلوم می‌شود که این روزه برای خدا بوده است. در غیر این صورت، نمایش دادن برای مردم کاری ندارد. از این جهت چون ماه مبارک رمضان، ماه عبادات خالص و بدون ریاست بنابراین زمان بسیار پاک و مقدسی است و شب قدر هم که شب تصمیم‌گیری، تقدیر و سرنوشت انسان است در این ماه قرار داده شده، برای اینکه انسان قلبا آمادگی بیشتری برای توبه و تصمیم‌گیری در سیر الی‌الله دارد.

نکته مهمی که پیرامون شب‌های قدر مطرح است دعاهای متنوع و متعددی است که جزئی از اعمال این شب محسوب می‌شود. اساسا فلسفه این ادعیه چیست و چرا احیای شب قدر و شب زنده‌داری تا سحرگاه در این شب‌ها انجام می‌شود؟
فلسفه این عبادات، اذکار و ادعیه این است که با این دعاها و توجه به مضمون آنها شاید جرقه‌ای در وجود انسان زده شود. هزاران‌بار ممکن است ما در طول عمر خویش این دعاها را خوانده باشیم. اما یک‌بار باید اتفاق بیفتد که این اذکار و اوراد و الفاظ به یک‌باره در ما تبدیل به جرقه‌ای شود و آن جرقه باطنی کارساز است و اثر حقیقی همه این ذکرها و دعاهاست. همان‌گونه که عرض کردم ما هستیم که باید تصمیم بگیریم و تعقل و اراده کنیم که این دعاها در ما اثر کند. تاثیر این دعاها دست خود ماست و ما اگر اراده کنیم که خوب شویم و تحت‌تاثیر این ادعیه قرار بگیریم، این اذکار و اوراد و مناسک در ما می‌تواند موثر باشد. در غیر این صورت اگر قابلیت لازم را در خودمان ایجاد نکنیم، این دعاها خود به خود اثری نمی‌کند.

آیا در فلسفه اسلامی هم به شب قدر اشاره‌ای شده است؟
این موضوع از موضوعات فلسفی نیست. در هستی‌شناسی به معنای عام آن، زمان یک امر عام در حرکت جوهریه ماده است و از این منظر تفاوتی نمی‌کند اما در مباحث کلامی ما این موضوع وجود دارد. البته می‌توانیم برای این مباحث کلامی، مبنا و توجیه فلسفی نیز بیابیم.

در فضیلت شب‌های قدر خواندن دعاهای گوناگونی توصیه شده که یکی از مهم‌ترین آنها جوشن کبیر است. اهمیت این دعا در چیست؟
دعای جوشن کبیر مشتمل بر هزار اسم و صفت برای خداوند است. عدد هزار نشانه‌ای از کثرت است. البته اسمای حسنی الهی و اوصاف خداوند محدودیت ندارد. بیش از هزاران اسم و صفت برای خداوند می‌توان بیان کرد. همه موجودات و مخلوقات به یک معنا تجلی اسمایی و صفاتی خداوند هستند ولی هزار کنایه از کثرت است. ما در دعای جوشن کبیر خداوند را با هزار اسم و عنوان صفت می‌خوانیم. ویژگی این دعا آن است که همه راه‌ها را برای انسان باز می‌کند. از نظر معنوی و عرفان و سیر و سلوک هر کسی ممکن است خدا را با اسمی بشناسد و او را بخواند. هر انسانی حاجت خود را و دلخواه و مطلوب خود را بین این هزار اسم و صفت پیدا می‌کند: «الطرق الی‌الله بعدد انفاس الخلائق». هر انسانی به هر حال گم‌شده خود را با آن دری که از آن می‌خواهد وارد شود، پیدا می‌کند. ویژگی دعای جوشن‌کبیر این است که به انسان یک حال معنوی جالبی می‌دهد. انسان گاهی حرف‌هایی در دل دارد که دنبال الفاظ می‌گردد که با آنها حال خود را بیان کند و این مساله در دعای جوشن کبیر یافت می‌شود و انسان به آن مطلوب خود می‌رسد.

یکی‌دیگر از ادعیه مهم ماه مبارک رمضان که معمولا سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده می‌شود، دعای ابوحمزه ثمالی است. این دعا چه فضیلت‌هایی با خود به همراه دارد؟
دعای ابوحمزه ثمالی انصافا دعای دل انسان سالک و عارف است. مضامین این دعا به‌گونه‌ای است که بر دل می‌نشیند و به‌خصوص در نیمه شب که انسان وقتی به آسمان پرستاره نظاره می‌کند و کوچکی خود را در برابر عظمت هستی می‌بیند، این مضامین در دعای ابوحمزه بسیار زیبا خود را نشان می‌دهد. این دعا از این جهت یک دلنشینی و حلاوت زیبایی دارد و سفارش شده است که در سحرهای ماه مبارک رمضان خوانده شود. این دعا به همراه دعای سحر ماه مبارک رمضان و... همه بیانات مختلفی است که انسان با آنها حال خوب و یک حس بلند معنوی را به دست می‌آورد. این دعا را امام سجاد(ع) به ابوحمزه ثمالی برای مناجات تعلیم داد. البته در صحیفه سجادیه امام سجاد(ع) دعاهای فراوانی وجود دارد که هرکدام برای دلیل و مناسباتی نقل شده است. دعای ابوحمزه ثمالی هم از دعاهایی است که در شب‌های ماه مبارک رمضان که اوج حال عرفانی است، بسیار به انسان نشاط و حال معنوی خوشی را عطا می‌کند و باعث می‌شود روزهای این ماه برای انسان آن حس مبارک بودن را داشته باشد.

شب سرنوشت
همه باید توجه کنیم فقط در شب قدر سرنوشت ما رقم نمی‌خورد. سرنوشت ما در دستان خود ماست. از نظر اعتقادات دینی شب قدر توسط ائمه و بزرگان دین برای توجه بیشتر و اراده قوی‌تر در زندگی قرار داده شده است. در غیر این صورت هر شب سال ما می‌تواند شب قدر ما باشد. به هرحال راه بسته نیست و در طول سال ما می‌توانیم تصمیم بگیریم که خوب باشیم اما شب قدر بهترین موقعیت برای خوب شدن است. بنابراین شب احیا یعنی زنده‌کردن دل‌های مرده. نکته اساسی آن تصمیم و اراده خود ماست. این‌چنین نباشد که ما در شب قدر قرآن را بر سر بگیریم اما در طول سال و در ماه و شب‌های بعدی آن را فراموش کنیم.