شبکه فرهنگ و هنر: بسیاری از ایرانیانی که به خارج کشور سفر کردهاند قدم زدن در اغلب خیابانهای یک کشور اروپایی پیشرفته را لذت بخش یافتهاند اما به راستی آیا نمای ساختمانها یا سنگفرش بودن خیابان موجب میشود تا ذهن به نوعی احساس آرامش دست یابد یا اینکه قضیه چیز دیگری است و تأثیر مبلمان شهری بر سلامت روان جدی نیست.
برخی از مردم بر این باورند که اگر به طور مثال تمام خانههای شهر تهران -مانند آنچه در کشور همسایه اتفاق افتاد- با رنگهای زیبا آراسته شوند فضای شهری شادتری خواهیم داشت و از سلامت روان برخوردار خواهیم بود.
برخی دیگر از مردم نیز فکر میکنند سنگفرش کردن خیابانها مانند خیابانهای اروپایی در زیبا ساختن محیط شهری و احساس شادی در ذهن تأثیر بسزایی دارد اما اگر واقعاً این باورها، درست است پس چرا سنگفرش بودن خیابان «سیام تیر» -در پایتخت- تاثیری در برانگیختن حس شادی نداشته است.
کارشناسان معماری و شهرسازی در تعریف مبلمان شهری اینگونه گفتهاند که مبلمان شهری به معنای مجموعه اجزایی است که در فضاهای شهری چیده میشوند و به استفاده عموم جهت رفع نیازهای زیست محیطی میرسند و منظر و هویت شهری را، تحت شعاع قرار میدهند و البته وابسته بودن به فرهنگ از خصوصیات مهم اجزای مبلمان شهری به شمار میرود.
تراکم و نمای ساختمانها، نورپردازیها، نیمکتهای تعبیه شده کنار خیابانها، مجسمهها، نمادها و حتی علائم راهنمایی و رانندگی از جمله اجزای مبلمان شهری به شمار میروند اما واقعاً بطورمثال سطلهای زباله بزرگ پلاستیکی و فلزی سیاه و خاکستری، آب نماهای خالی از آب و دیوارهای پوشیده شده از کاغذهای تبلیغاتی و این شهرهای خاکستری تا چه حد توانستهاند با شهروندان، ارتباط بصری برقرار کنند و نقاشیها و پیامهای آموزشی نصب شده در متروی تهران تا چه حد در آرامش روان تاثیرگذار هستند.
گفته میشود اغلب افراد، ۹۰ درصد اوقات خود را در فضاهای سربسته مانند خانه، مغازه و ادارات و دیگر اماکن سرپوشیده میگذرانند بنابراین برخی براین باورند که سیمای بصری ناخوشایند شهری، هیچ تاثیری در ذهن ندارد.
این درحالی است که برخی مطالعات نشان میدهد که سیمای بصری ناخوشایند، عرصه را بر جامعه تنگ کرده و تحمل مسائل زندگی مدرن شهری را سختتر میکند.
روانشناسی محیطی را در شهرها بکارگیریم
در کنار سیمای بصری ناخوشایند برخی المانهای دیگر مانند آلودگی صوتی نیز سلامت روان شهروندان را تحت تأثیر قرار میدهد که از این مسائل درقالب روانشناسی محیطی یاد میشود.
روانشناسی محیطی، یک رشته میان رشتهای است که بر روابط بین افراد و محیط پیرامون او اعم از خانه، اداره و شهر میپردازد.
عضو انجمن روان درمانی ایران با اشاره به اهمیت بکارگیری روانشناسی محیطی در مبلمان شهری میگوید: باید به روانشناسی محیطی در معماری و طراحی شهری بیش از پیش توجه شود چراکه این مهم تأثیر بسزایی در شاد کردن ذهن و سلامت روان دارد.
دکتر محمدحاتمی در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا میافزاید: در روانشناسی محیطی که در دنیا به آن بطورخاصی پرداخته میشود، مسائل گوناگونی مانند معماری شهری، رنگ، طراحی، آلودگی صوتی و آلودگی هوا مورد توجه قرار گرفته است.
وی تاکید میکند: روانشناسی محیطی باید در شهرهای ایران به ویژه تهران به عنوان پایتخت ایران، مورد توجه قرار گیرد.
تهران، زیبا نیست
اگرچه در تهران به عنوان ویترین شهرهای ایران باید به روانشناسی محیطی و شهری توجه جدی شود اما به نظر میرسد غفلت اساسی در این حوزه رخ داده است چنانکه مدیرکل دفتر مدیریت عملکرد سازمان بهزیستی کشور معتقد است که مبلمان شهری تهران با نشاط نیست و به این مساله در اماکن عمومی تهران توجهی نشده است.
سیدحسن موسوی چلک در گفت و گو با خبرنگار سلامت ایرنا در ادامه به نقش فرهنگ و استفاده از طبیعت در مبلمان شهری اشاره میکند و میافزاید: مسئولان ذیربط و طراحان شهری باید به ترکیب طبیعت با فضاهای شهری، توجه کنند.
وی با اشاره به انجام یک نظرسنجی درباره میزان شاد بودن مردم استانهای مختلف کشور، میگوید: ساکنان استانهای شمالی کشور که دارای طبیعتهای زیبا و شادی هستند، شادترند بنابراین در مبلمان شهری تا حد زیادی میتوان از این مؤلفه، بهره جست.
رنگ زدن تهران، شادی نمیآورد
هرچند نقش روانشناسی محیطی و مبلمان شهری در ایجاد شادی و حس آرامش بی تأثیر نیست اما مدیر گروه مسائل و آسیبهای اجتماعی در انجمن جامعه شناسی ایران، این مساله را کافی نمیداند و میگوید: در کلانشهری مانند تهران که شهربودن را تجربه نکرده و روستای بزرگی بوده که به سمت کلانشهر بی در و پیکری جهشی داشته بی آنکه روندهای طبیعی طی شود، پرداختن جسته و گریخته به مبلمان شهری مانند رنگ زدن دیوارها تاثیری در ایجاد ذهن آرام نخواهد داشت.
دکتر احمد بخارایی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا در خصوص سیمای بصری ناخوشایند در مبلمان شهری، میافزاید: بطورمثال در شهر تهران حتی با چشم غیرمسلح نیز میتوان فاصله شدید طبقاتی را دید که یکی از جلوههای آن پرکشیدن حس آرامش و بروز خشونت است چون فرد با دیدن این فاصله طبقاتی میخواهد به حقش برسد.
وی تصریح میکند: آنچه که امروز در خصوص روانشناسی محیطی و مبلمان شهری در جامعه شاهد آن هستیم، محصول عملکرد سالهای گذشته و متمادی است.
این جامعه شناس معتقد است که برای ایجاد شادی و حس آرامش در جامعه فقط نباید به مبلمان شهری و صورت گرایی فرمالیسم (فرمالیسم بیان میکند که تمام چیزهای ارزشمند یک اثر در خودش نهفته است و عوامل دیگر در درجه بعدی اهمیت قرار دارند)، پرداخت.
بخارایی تاکید میکند: اینطور نیست که تصور کنیم اگر دیوارهای شهر تهران را رنگ قرمز بزنیم، نشاط ایجاد میشود.
وی یادآور میشود: مسائلی مانند روانشناسی محیطی و مبلمان شهری، پنج تا ۱۰ درصد در ایجاد حس آرامش و نشاط و کاهش خشونتها تأثیر گذار است و باید به لایههای پنهان تاثیرگذار در خصوص نشاط و ذهن آرام نیز توجه کرد که این لایههای پنهان در فرهنگ و ساختارها نهفته شدهاند و کلیتها باید اصلاح شوند.
قدم به قدم با مبلمان شهری
به هرحال نباید این نکته را از ذهن دور داشت که از زمانی که فرد پایش را از اداره، دالانهای مترو یا اماکن سرپوشیده دیگر بیرون میگذارد، مبلمان شهری در هیاهوی روزانه شهر تا در منزل پا به پای او میآید و او را بدرقه میکند.
بنابراین با بکارگیری طبیعت، فرهنگ، اشکال زیبا و رنگارنگ و همچنین یکنواختی و هماهنگی اجزای مبلمان شهری مانند تابلوی مغازهها میتوان تا حدودی - هرچند اندک - بر سلامت روان مردم تأثیر گذار بود و یادمان نرود که براساس آخرین پیمایش ملی کشور (۸۹ تا ۹۰)، آمارها در گروه سنی ۱۴ تا ۶۵ سال نشان میدهد که ۲۳٫۶ درصد مردم از یک اختلال روان رنج میبرند و انجام هر اقدامی در جهت ارتقای سطح سلامت آنان و نیز عامه مردم، هرچند در مقیاس کوچک میتواند مثمر ثمر باشد.
لازم است که سیاست گذاران، روانشناسان و طراحان شهری بیش از گذشته به مساله روانشناسی محیطی و مبلمان شهری توجه کنند تا سبک زندگی بهتری برای مردم فراهم شود.