هنرآنلاین: در کتابهای زیست شناسی اول تا سوم دبیرستان در سالهای گذشته واژگانی متداول بود که احتمالا شما هم به یاد میآورید. مثلا باکتری، سیتوپلاسم، آنزیم، تنظیم، سیستم یا اسکلت. اما زین پس به جای این واژگان باید گفت: ترکیزه، دشتینه، زیمایه، گنارش، رازمان، استخوانگان.
اینها کلماتی است که دانشآموزان این روز و روزگار زبان فارسی، در کلاسهای زیست شناسیشان، با آن اختلاط میکنند. بعد از گلایههای معلمان درس زیست شناسی، حداد عادل، رییس فرهنگستان زبان و ادب فارسی درباره استفاده از واژههای تازه و جایگزین در کتابهای زیستشناسی که مورد استقبال دبیران، معلمان و دانشآموزان قرار نگرفته است، گفته: «بالاخره باید این کار از جایی شروع شود، اما درباره پذیرفته نشدن این کلمهها، طبیعی است مثل کفش نو میماند که روزهای اول پا را میزند ولی بعدا پا در کفش جا میافتد.»
پیش از این نیز ماجرای نوتلابار و تعبیر جایگزین آن یعنی «نان داغ، شکلات داغ» نقل محافل خبری بود. خبری که البته خیلی سریع روی تابلوهای فروشگاههای مزبور نشست و به سرعت عملیاتی شد.
فرهنگستان زبان و ادب فارسی طی نامهای از فرمانده نیروی انتظامی درخواست کرده بود که نام مغازههایی با عنوان نوتلابار را تغییر دهند. در ضمنِ این درخواست پیشنهادی نیز مطرح کرد مبنی بر اینکه صاحبان این اماکن در صورت تمایل میتوانند از نام "نان داغ، شکلات داغ" یا هر نام مشابه و مرتبط با فعالیتشان استفاده کنند.
غلامعلی حدّاد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در نامهای به سردار سرتیپ پاسدار حسین اشتری، نوشته بود: "متأسفانه اخیراً اماکنی با عنوان Nutellabar در سطح شهر تهران گسترش یافته است. در این مغازهها شکلات را همراه با نان خاصّی (کرپ) عرضه میکنند و علاوه بر آن ممکن است بستنی و از این قبیل مواد خوراکی نیز عرضه شود. این نام را از نام تجاری محصولی با عنوان Nutella گرفتهاند. پیشنهاد فرهنگستان برای این مغازهها «نان داغ، شکلات داغ» است، که چنانچه صاحبان آنها موافق باشند میتواند بهجای نوتلابار به کار رود.
بههرحال، نامگذاری این مغازهها مغایر با قانون ممنوعیّت بهکارگیری اسامی، عناوین و اصطلاحات بیگانه است و لازم است تغییر یابد. تقاضا دارد دستور فرمایید رسیدگی شود.
حداد عادل میگوید: زبان فارسی در داخل و خارج از کشور در معرض آسیبهای گوناگون است و در مقابل موسسههایی هستند که وظیفه آنها مقابله با این آسیبهاست. در حال حاضر در داخل کشور، ورود بیحساب واژههای فرنگی، استفاده از آنها به صورت غیرقانونی در سر در مغازهها و موسسات آسیبهای جدی است که ما دنبال میکنیم. نیروی انتظامی، وزارت کشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این زمینه اهتمام دارند که جلوگیری کنند. این مسائل قانون و آییننامه دارد. علاوه بر این تلاشهایی برای تبدیل زبان فارسی به علم شده که نمونهاش بحثهایی است که همین روزها در رسانهها درباره وارد کردن تعدادی واژههای فارسی در کتاب زیستشناسی کلاس دهم شده است که برای بعضی معلمها تعجبآور است و بار اولشان است به همین دلیل قدری حساسیت نشان میدهند و رسانهها هم این مساله را منعکس کردند. این کار از اقداماتی است که برای تبدیل زبان فارسی به زبان علم صورت گرفته است.
اما پروسه اسم گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی بارها با انتقادات کارشناسان و پژوهشگران ادبی نیز رو به رو بوده است. اسماعیل آذر، ادیب و پژوهشگر معاصر درباره آن کس که میخواهد واژه نوینی را به عرصه زبان فارسی وارد کند، میگوید: علم میخواهد، ذوق میخواهد و مردم شناسی می خواهد. کسی که واژه میسازد اگر عالم باشد و در چار چوب دستوری بخواهد واژه بسازد و ذوق نداشته باشد موفق نمیشود. یک نگاه مردمی می خواهد. خیلی چیزها را باید رعایت کرد تا یک واژه بیاید و تصویب بشود.
او به هنرآنلاین گفت: اگر دو پزشک با هم حرف بزنند، با اینکه فارسی حرف میزنند اما به دلیل اصطلاحات تخصصی که به کار میگیرند ما متوجه نمیشویم. اگر ما بخواهیم وارد آن حوزه بشویم باید هزاران واژه را مورد مطالعه قرار بدهیم. روز به روز اختراعاتی در غرب صورت میگیرد که با همان واژگان هم وارد زبان فارسی میشوند و نزد گروهی از متخصصان آن رشته جا میافتد.نمی خواهم بگویم اشکالی ندارد ولی کاری نمیتوانیم بکنیم.
آذر معتقد است: وقتی واژهها میآیند و به دست عامه مردم میرسند، اینجا ما باید وارد عمل بشویم. در زمان فرهنگستانهای نخستین ما که فروغی بر مسند آن بود، واژه ها خیلی زیبا بود و کسی نمی تواند انکار بکند مثل کلمات صاحب منصب و ارباب رجوع . اینها واژگانی بودند که آنها تلاش کردند و ترکیب قشنگی هم دارند.در ترکیب سازی کسانی که در این کار فعالیت میکنند به نظر من باید ذو الفنون باشند یعنی علم لازم است ولی کافی نیست.