جامجم: احتمالاً همه ما برای یک بار هم که شده نام خودمان یا موضوع خاصی را در موتورهای جستجوی اینترنتی اصطلاحاً «سرچ» کردهایم، امروز به مناسبت روز ملی شعر که با نام استاد شهریار هم پیوند خورده است، ابتدا شعر معروف ایشان «علیای همای رحمت» را جستجو کردیم نزدیک به هفتصد هزار نتیجه را در بر داشت، کمی بعد نام خود استاد شهریار را جستجو میکنیم اما این بار حدود پانصد هزار نتیجه توسط موتور جستجو شناسایی میشود .این آمار یعنی دست کم دویست هزار نفر شعر را بدون نام شاعر و شناختن و شناساندن آن درج کردهاند.
این روزها که بازار صحبت و اظهارنظر درباره فضای مجازی حسابی رونق دارد و داغ است، بد نیست که به بهانه روز ملی شعر رابطه شعر و شاعری با فضای مجازی را مورد بررسی قرار دهیم.
گسترش شعرهای کاذب و دروغین، افت کیفیت شعر، رواج نقدهای مجازی و سطحی، زرد شدن شعر امروز و پیدا کردن مخاطب گسترده اما توریستی از جمله آسیبهایی است که کارشناسان و شاعران درباره این فضا بیان میکنند.
شعر کاذب، شاعران دروغین
برای ردیابی آسیب اول به سراغ لیلا کردبچه میرویم از شاعران نام آشنای جوان که با به پایان رساندن دوره دکتری در رشته زبان و ادبیات فارسی مشغول تدریس در دانشگاه است و به حوزه ادبیات کلاسیک هم احاطه مناسبی دارد.
او با بیان این که هر هنری چه شعر باشد چه یک تابلوی نقاشی و یا فیلم سینمایی بدون مخاطب معنا ندارد، میگوید: شاعران هم به طور طبیعی اگر بهترین شعر را بگویند ولی مخاطب نداشته باشد و آن شعر خوانده و شنیده نشود، کارکرد خودش را از دست میدهد، پس درست به همین دلیل برخی شاعران که به دلایلی در فضای واقعی نشر و کتاب نمیتوانند مخاطب خود را پیدا کنند به سراغ فضای مجازی میروند.
خالق دفترهای شعری از جمله کلاغمرگی، حرفی بزرگتر از دهان پنجره و .... معتقد است مخاطب پیدا کردن در فضای مجازی برای برخی شاعران به نخستین دغدغه تبدیل شده است و از اصل جوهره شعر فاصله گرفتهاند و جالب است که اکثر افرادی که قطعات به اصطلاح شعری را در فضای مجازی مورد تأیید و لایک و ... قرار میدهند اصلاً در فضای واقعی تمایلی به خرید کتاب و مطالعه شعر ندارند.
به گفته این پژوهشگر آفت دیگر نادیده گرفته شدن حق مؤلف است ، او میگوید: این حق مؤلف بیشتر وجه معنوی را در بر میگیرد، بسیاری از شعرها متاسفانه بدون نام شاعر منتشر میشود و گاه حتی شاهد هستیم که براحتی شعری که توسط شاعر سروده شده در وبلاگها و کانالها و صفحههای شخصی به نام دیگران بازنشر میشود و چندان کار خاصی هم برای مقابله با آن نمیتوان انجام داد.
تنزل کیفی شعر
اما مساله دوم افت کیفی شعر در فضای مجازی است، کبری موسوی قهفرخی از جمله شاعرانی است که تا کنون در جشنواره و جایزههای فراوانی درخشیده است و کتابهایش هم پرفروش بوده و هم توسط اهل نقد و کارشناسان تحسین شده است، او معتقد است فضای مجازی این روزها در تنزل کیفی شعر نقش بسزایی داشته است، موسوی میگوید: در سالهای اخیر دو عامل باعث شده است که غزل فارسی که حوزه اصلی کار من است دچار رکود شود که بی تردید فضای مجازی نخستین عامل است، جایی که شما نمیتوانید سره را از ناسره تمیز دهید، کافی ست در فیس بوک، اینستاگرام و این روزها کانالها و گروههای متعدد تلگرامی نگاه کنید با حجم زیادی از متونی رو به رو میشوید که به نام شعر آن هم از نوع غزل و موزون و ... منتشر میشوند که اغلب در بدیهیات دچار مشکل هستند و از طرفی توده مردم هم که در جریان قالب و فرم و وزن و عروض و ... نیستند و فکر میکنند همین که میخوانند شعر است و به این شکل شعر امروز به یک حدیث نفس ساده تنزل یافته است.
این نکته را سعید بیابانکی، شاعر و مجری برنامه نقد شعر شبکه چهار سیما هم به گونه دیگری با ما در میان میگذارد و میگوید: در زمانی که ما جوانتر بودیم و در ابتدای راه، انجمنها و جلسات ادبی رونق فراوان داشت و بزرگان و پیشکسوتان با حضور در رأس این جلسات شاعران جوان را راهنمایی میکردند و تشویق به مطالعه میکردند، اما امروزه آن جلسات دیگر رونق گذشته را ندارد که یکی از دلایلش همین فضای مجازی است وقتی یک شاعر جوان و تازه کار با گذاشتن یک شعر چند هزار لایک جمع میکند دیگر فکر میکند بهترین شعر دنیا را گفته است دیگر برایش مهم نیست فلان استاد چه نظری دارد و در فلان کتاب چه چیزی گفته و نوشته شده است.