اعتماد: با توجه به این نکته که
جرداق یک فرد عرب و مسیحی، با باورهای خاص عقیدتی خود بود و همواره با احترام خاص
از حضرت عیسی مسیح (علیه السلام) یاد میکرد باید این نکته را بپذیریم که جرج
جرداق نکات فاخر و برجستهای در رهنمودها و بیانات امام علی(علیه السلام) یافته
است که در عالم انصاف نتوانسته از آنها صرف نظر کند و به همین دلیل سالیانی دراز
به پژوهش و تحقیق پرداخته و با مراجعه به صدها منبع و مأخذ معتبر داخلی و خارجی در
همه زمینههای مطرح شده در کتاب، این فرهنگنامه را به وجود آورده است که بیتردید
در این حوزه، یک اثر جاودان است.
جرداق با درک تعالیم تحریف نشده عیسی مسیح(علیه السلام)
و شنیدن صدای محمد (ص) در مهد نبوت و اخذ و هضم مبانی و اصول امام علی (علیه
السلام) در اداره جامعه و دوری از ظلم و ستم و اجرای عدل و قسط در تمامی دنیا و
برای همه انسانها، با تلاشی پیگیر و خستگیناپذیر به تألیف فرهنگنامه امام علی(علیه
السلام) پرداخت و سرانجام، با اینکه همچنان و تا آخر عمر به عیسی مسیح باور داشت،
امام علی(علیه السلام) را رهبر واقعی و معنوی خود میدانست و در راه تحقق آرمانهای
والای امام علی(علیه السلام) به ویژه در مسیر عدل و قسط، یک عمر کوشید و سرانجام و
پس از ۸۸ سال زندگی، دار فانی را وداع گفت و بیتردید زحمات او در نزد
خداوند متعال بیپاداش نخواهد بود.
نخستین نامهنگاری با جرداق
در رابطه با نخستین نامهام به جرج جرداق نیز باید بگویم
من در نامهای، که متاسفانه اصل آن را ندارم ضمن تقدیر و تقدیس عملکرد و اقدام جرج
جرداق در تألیف کتابی درباره امام علی (علیهالسلام) از ایشان خواستم که اجازه دهد
تا هر پنج جلد کتاب وی را به فارسی ترجمه کنم و همچنین شرح حال خود را هم بفرستد
تا در مقدمه ترجمه کتاب بیاورم.
جرج جرداق در پاسخ مشروحی که بخشی از آن را میخوانید
نوشت:
«فضیله السیدهادی الخسروشاهی التبریزی المحترم السلام علیکم
و رحمتالله
از احساس زیبا و حسن نظر شما، در نامهای که هماکنون پیش
روی من است، سپاسگزارم. این تعریفها در واقع برآمده از قلب پاک و ناشی از حُسن
اخلاق خود شماست و گرنه من لایق این صفات نیستم. من اعتراف میکنم که در بررسی شخصیت
علی بن ابی طالب همچنان قصور دارم زیرا که یک نویسنده هر اندازه که کار کند و هرقدر
که کوشش بنماید و به هر مقدار هم که نیرومند باشد، اگر بخواهد شخصیت یک انسان عادی
را بررسی کند و به حقیقت او برسد یا عمق واقعی او را دریابد، نمیتواند حق مطلب را
ادا کند، پس چطور میشود درباره شخص علی بن ابیطالب یا مانند او، حق مطلب را ادا کرد؟
اجازه خواستهاید که هر پنج جلد کتاب مرا به فارسی ترجمه کنید. من این اجازه را به
شما میدهم و امیدوارم که در ترجمه آن دقت لازم به عمل آید تا ترجمه کتاب، بهطور کلی
از نقطه نظر موضوع و بیان، مطابق اصل کتاب باشد.
از نامه شما فهمیدم - چنان که از پیش هم اطلاع داشتم-
بعضی از برادران در ایران، کتاب ملخص نخستین مرا به فارسی ترجمه کردهاند، ولی از
جهات گوناگون در این زمینه روش خوبی را انتخاب نکردهاند؛ مثلاً سادهترین اصول را
رعایت نکرده و کتاب مرا بدون اجازه من ترجمه کردهاند یا اینکه حقوق تألیف و رنج و
کوشش مرا در نظر نگرفتهاند یا حتی پس از ترجمه، یک نسخه از کتاب ترجمه شده را برای
من نفرستادهاند؟ و همین طور متن اصلی کتاب را دگرگون ساخته و مطالبی را از آن حذف
یا بر آن افزودهاند. در صورتی که در کشورهای مترقی، محال است که یکی از این امور
صورت پذیرد، تا چه رسد به اینکه همه آنها یکجا انجام گیرد؟ اما مختصری از تاریخ
زندگی من که خواسته بودید:
۱- محل تولد: جدیده، مرجعیون- لبنان، سال ۱۹۲۶ میلادی
۲- شغل: تدریس درباره ادبیات عرب، بررسی ادبیات اروپایی، روزنامهنگاری،
نقد هنری.
۳- تالیفات: فاغنرو المرأه، المشردون، قصور و اکواخ، فنانون
احبوا، صلاحالدین و قلبالاسد، وجوه من کرتون، غرام الالهه، اساطیر العربی، بوهیمیه،
فینوس و الشاعر.
همراه این نامه آخرین عکسم را هم خواستهاید، برای شما میفرستم
و اگر توضیحات بیشتری لازم باشد به من اطلاع دهید تا بلافاصله اقدام شود.
جرج جرداق
«بیروت- الاشرفیه- دانشکده زهره الاحسان»
پس از دریافت این نامه، به ترجمه کامل کتاب پرداختم که
البته با توجه به حجم کتاب و محتوای غنی و پرمایه آنکه شامل مسائل گوناگون علمی،
سیاسی، تاریخی، ادبی، فلسفی و فرهنگی بود و نیاز به تحقیق و پژوهش داشت، این کار به
تدریج و در طول دو، سه سال انجام گرفت و توضیحات و اضافات- که درخارج از متن اصلی
نقل شده - خود یک جلد کتاب را تشکیل داده و به همین دلیل چاپهای نخست این ترجمه،
در شش جلد منتشر شد، ولی در چاپهای بعدی متن اصلی، البته بهطور جدا و مشخص ملحق
شد. این مجموعه که در واقع فرهنگنامه امام علی(علیه السلام) است، تاکنون ۱۶
بار تجدید چاپ شده است.
جرج جرداق فصل نخستین کتاب «الامام علی(ع)» را به سرزمین
نبوت و سپس صوت محمد(ص) در آن اختصاص میدهد. او با قلمی شیوا و زیبا، نقش پیامبر
اکرم اسلام حضرت محمد(ص) را در ایجاد تحول و انقلابی عظیم در راستای تحقق عدالت و قسط
و ایجاد جامعهای بدون ظلم و جور، بدون استثمار و زنآزاری، بدون ستم سرمایهداران
بر دیگران و... توصیف کرده است و در این فصل تحت عنوان «صوت محمد» به چگونگی ایجاد
انقلاب در جامعه منحط عربی، در جزیرهالعرب میپردازد و سپس استمرار این تحول را که
او آن را انقلاب مینامد، توسط امام علی(ع) پی میگیرد و ترسیم میکند. جرج جرداق
در جای جای کتاب فرهنگنامه خود، نقش تعلیمات پیامبر اکرم(ص) و نقش پیامها و
رهنمودهای ائمه تشیع(علیه السلام) را در ایجاد و استمرار تحول و انقلاب بازگو و چگونگی
آن را تبیین میکند و راه و روش امام علی(علیه السلام) را در راستای تکامل و پیشرفت
این انقلاب، بررسی میکند. برای شناخت دیدگاه جرج جرداق درباره پیامبر اکرم اسلام،
در مهد نبوت و جزیرهالعرب، نخست فصل سرزمین معجزهها، مهد نبوت را در آغاز کتاب
خود میآورد و سپس اهمیت و ارزش صدای محمد(ص) را در باروری این حرکت و انقلاب با
قلمی سحرانگیز به تصویر میکشد.
در واقع و در یک جمله، جرج جرداق، امام علی(علیه السلام)
را فقط یک فرد یا یک شخص نمیداند بلکه او امام علی (علیه السلام) را به مثابه یک
انقلاب و یک دنیا عظمت و تفوق بر شخصیتهایی چون سقراط و فلاسفه یونانی میداند که
در بررسی مفاهیم ادبیات آنها، با استناد به اصول منتشر شده آنها و امام، برتری را
از آن تعالیم و رهنمودهای امام نشان میدهد. در نهایت اینکه در ایران هم مانند دیگر
کشورهای اسلامی و عربی، کمتر کسی است که نام «جرج جرداق» و کتاب ارزشمند او
(الامام علی صوت العداله الانسانیه) را نشنیده باشد. جرج جرداق قبل از انتشار این کتاب
پرارج، شاید در خارج از «لبنان» و بخشیح دیگر از جهان عرب معروفیت و شهرتی نداشت؛
ولی با چاپ و انتشار خلاصه مباحث پنج جلدی فرهنگنامه خود در یک مجلد، شهرت جهانی یافت
و نامههایی که از سراسر جهان از جمله: ایران، مصر، سوریه، عراق، پاکستان، هند،
لبنان، اروپا، امریکا و... به او رسید و تقریظهایی که دانشمندان اسلامی و شخصیتهای
بزرگ علمی- فرهنگی بر کتابش نوشتند، همگی شاهدی زنده بر اشتهار مؤلف و ارزش والای کتاب
وی به شمار میرود. در واقع انتشار کتاب «الامام علی صوت العداله الانسانیه» موجی
جهانی از تقدیر و تشویق، تعریف و تمجید را نسبت به مؤلف و مباحث مطرح شده در کتاب
برانگیخت و کتاب بلافاصله به زبانهای گوناگون از جمله: فارسی، انگلیسی، اردو، ترکی
و... ترجمه و منتشر شد. کتابی را که جرداق در مرتبه نخست منتشر کرد، خلاصهای از
مجموعه پنج جلدی کتاب بزرگش درباره شخصیت جهانی و عظمت افکار انسانی و چگونگی دیدگاههای
امام علی درباره عدالت اجتماعی و اقتصادی و روش آزادگی در حکومت و رفتار با مردم
بود و چون آن کتاب با تقدیر، تحسین و استقبال بیسابقه دانشمندان و مردم جهان روبهرو
شد، مؤلف متن اصلی فرهنگنامه امام علی را در ۵ جلد بزرگ و در بیش از ۱۳۰۰ صفحه با عناوین ذیل منتشر ساخت:
۱- علی و حقوق بشر؛
۲- علی و انقلاب فرانسه؛
۳- علی و سقراط؛
۴- علی و عصر او؛
۵- علی و قومیت عربی.
هر یک از این مجلدات، دارای مباحث ژرف و ارزندهای است که
بیشک در یک مقاله کوتاه نمیتوان دربارهشان بحث کرد و به همین دلیل، به نظر من
ارزش و اهمیت این کتاب، تنها هنگامی روشن میشود که از آغاز جلد اول تا پایان جلد پنجم
دقیقاً مطالعه شود. البته در عصر ما نویسندگان مسیحی شرقی یا مستشرقان غربی بسیاری
درباره زندگی و افکار امام علی (علیهالسلام) به بحث و تحقیق پرداختهاند که به
عنوان مثال میتوان از یک مسیحی لبنانی دیگر، به نام «بولس سلامه» نام برد که چند سال پیش قصیده
مفصلی تحت عنوان «علی و الحسین»، بعد قصیده مفصلتری در ۳۵۰۰ بیت،
در یک کتاب ۳۰۰ صفحهای به نام «عید الغدیر: اول ملحمه عربیه» منتشر ساخت که موجب استقبال و
تقدیر و تحسین بزرگان علمای شیعه از قبیل مرحوم آیتالله سید شرفالدین قرار گرفت.
اما اگر بخواهیم منصفانه داوری کنیم و درباره کتاب و فکر
بلند جرج جرداق سخنی بگوییم، باید صادقانه بپذیریم که در این زمینه، هیچ یک از نویسندگان
مسیحی شرق یا مستشرقان غرب، نتوانستهاند به پای جرج جرداق برسند.