گچ و چای سرد شده

مجموعه داستان به­هم­پیوسته «گچ و چاي سردشده»، دومین تجربه­ی داستانی آتوسا افشين نويد است که در شمارگان ۱۰۰۰ نسخه از سوی نشر چشمه با قیمت ۷۰۰۰ تومان، در زمستان سال ۱۳۹۴ منتشر شده است.

اگرچه کتاب مجموعه داستان نامیده شده است ولی فصل­های آن جدا و مجزا از هم نیستند و یک موضوع و مضمون را پی می­گیرند و در واقع روایت­های مختلف زندگی افراد داستان را از زوایایی دیگر برای مخاطب حکایت می­کنند تا درک ساختار علت و معلولی داستان را برای او مشخص و زوایای پنهان زیست افراد را برای او روشن کنند. داستان بر اساس موقعیت­ها شکل می­گیرد و روایتی است ازآنچه نویسنده به کاغذ رانده است نه داستان بر مبنای داستان که نویسنده خود را ملزم به رعایت قوانین داستانی کند. ولی علی­رغم کوشش ستودنی نویسنده برای بیان داستانی بی اشکال، پیرنگ داستان تاحدودی مغشوش و روابط علت و معلولی بین فصول و حوادث و اشخاص تا حدودی ضعیف است زیرا پیوند فصل­ها گاه منطقی نیست و دلیل وجودشان و پیوستشان گاه برای مخاطب سوال­برانگیز است.

داستان توسط اول شخص روایت می­شود و گاه با روایت سوم شخص درهم می­آمیزد. ضرب آهنگ داستان تند و حوادث یکی پس از دیگری بی­وقفه شکل می­گیرند. این امر از طرفی به کشش داستان افزوده است اما از طرف دیگر تامل و سیر منطقی داستان را خدشه­دار کرده است.  کتاب از نثر نسبتاً خوبی برخوردار است به­ویژه زمانی که از طرف اول شخص روایت می­شود و مخاطب را به همذات­پنداری با راوی وامی­دارد. پرداخت شخصیت­ها اگرچه در ابتدا مبهم و گیج کننده­ است ولی درمجموع قابل قبولند و دیالوگ­ها که پیش برنده­ی اصلی داستان­اند مخاطب را به خوبی با داستان پیش می­برند و نویسنده به راحتی از آن­ها برای پیشبرد اهداف خود در داستان سود جسته و با تقابل و بحث­های بین معلمان که هر یک نماینده تفکری از اقشار مختلف جامعه به شمار می­روند و سخنانشان به گونه­ای دغدغه عمومی این سالها محسوب می­شود، بر جذابیت داستان خود افزوده است.

تقابل نسل­ها و در اصل تقابل سنت و مدرنیته شاید مهمترین رکن داستان را تشکیل می­دهد. تقابلی که به گونه­ای غالب مردم جهان به ویژه کشورهایی با چارچوب­های فرهنگی و نظام باورهای مشخص با آن درگیرند و زندگی همه را به نوعی به چالش کشانده است. یکی دیگر از موضوعاتی که نویسنده غیرمستقیم به آنها پرداخته است تلنگر به مردم جامعه­ای است که فضای فرهنگی و اخلاقی و انضباط عمومی و ... آن با دروغ و زیرآب­زنی و ... رو به زوال است و  در عین حال «تیم روبوتیک مدرسه، سفر تفریحی به کیش، آزمایشگاه­ها، کتابخانه، سایت کامپیوتر» (ص ۷) ش هزینه­های هنگفتی بر دوش معلمانش می­گذارد. معلمانی که نماد سایر اقشار مردمند. که از پایین شهر با هزار سختی برای کسب درآمد بیشتر به مدرسه بالای شهر می­آیند. از سقط جنین، از ترسِ خدا می هراسند ولی از دروغ گفتن ابایی ندارند. در ظاهر مدعی مهرورزی­اند و در باطن به منافع خویش می­اندیشند. شعارشان چیزی و عملشان چیز دیگریست. در چنین جامعه­ای تحول چگونه می­تواند رخ دهد؟

... و بالاخره مشتی اشعار غرورآفرین در ستایش این مرز پرگهر از چپ و راست پرده بالا می­رفت (ص ۷). 

افشين نويد اين مجموعه را با توجه به فضای سياسي- اجتماعي روزگار، در هیات معلمان مدرسه­ای غیرانتفاعی نوشته که هر یک دنیای خاص خود را دارند. مدار داستان بر محور معلم جوانی می­گردد که نماد روشنفکری نسل امروز به شمار می­آید بی­آنکه در ابتدا بداند آنها که گرد اویند هم روزگاری روشنفکران نسل خود به شمار می­آمده­اند. روشنفکرانی که اکنون در نظر او محافظه­کارانی به شمار می­روند که با او در تقابلند. با شکل گرفتن داستان و برقراری رابطه عاطفی بین او و دیگر همکارانش دلایل آنچه او محافظه کاری و پنهان­کاری می­خواند بر او آشکار می­شود و او را با ابعاد جدیدی از دنیای آرمانی که تجربه زیستش را برخلاف همکارانش که از او از نظر سنی بزرگترند، آشنا می­کند. بدین ترتیب نویسنده یا درک درست و روشنی از رقیبان و باورهای آنها دارد و یا به خوبی توانسته یکی به نعل یکی به میخ نظر اکثر مخاطبان خود را با بیانی مصلحت­جویانه جلب کند و آنها را با سوالات و چالش­های فرهنگی و اجتماعی و سیاسی و ... سالیان اخیر مواجه سازد و از ایده­آلیسم و شعارزدگی به مرز واقعیت نزدیک کند. واقعیتی که حتی اگر نتوان آن را تلاش برای حفظ وضعیت موجود دانست، سرخوردگی از وضعیت به ظاهر مطلوبی است که تجربه و گذر زمان فرد را با آن روبرو می­سازد.

در این بین چند ایراد جزئی مضمونی، نگارشی و ویرایشی بر کتاب وارد است:

-         سوگیری­های نویسنده در قالب شخصیت اصلی داستان که گاه بسیار پررنگ جلوه می­کند و از ارزش کتاب طی زمان می­کاهد و آن را تاریخ مصرف دار می­کند.

-         عباراتی چون «از این رو مشاور جدیدش اولین گام در حل این مشکل را تعریف یک چشم­انداز و مهندسی یک استراتژی آموزشی منطبق بر آن برای چهار سال بعدی می­داند» (ص ۱۰). متن را گاه از حالت ادبی خارج کرده است.

-         بوی رنگ و دوده­ی کتاب­هایی که سه ماه از قفسه­ها بیرون نیامده بود درهم می­پیچید و نشاط و هیجانی به فضای کوچک معلم­ها می­آورد (ص ۷). که مفهوم منطقی و مشخصی ندارد.

-         نبود یا بالعکس ایجاد فاصله اضافه در کلماتی چون درِگوش (ص ۱۰)، دل­خواه  (ص ۸)، این­که (ص ۹)، ه اضافه در کلماتی چون خونده­ن، کرده­ن و درج اشتباه کلماتی چون می­آن (ص ۱۰)، ان­قدر (ص ۱۱)، حتا (۱۳) و ... حتی اگر توسط ویراستار صورت گرفته نه خود نویسنده،‌پذیرشش از طرف نویسنده جای سوال دارد.