شاعر جنگ و صلح

اعتماد: حالا که در سالگرد درگذشت قیصرامین‌پور هستیم در این چند خط باید بگویم که با قیصر خاطره زیاد داشته‌ام. به یاد دارم یک پروژه دانشجویی راجع به یک فیلسوف عرب داشتم که از فلاسفه معروف سده‌های آغازین اسلامی بود. یادم هست که برای کسب اطلاعات جست‌وجو می‌کردم و یکی از افرادی که خیلی به من در این موضوع کمک کرد و من اشراف ایشان را به متون کهن و به ویژه آرای فلاسفه عرب متوجه شدم، قیصرامین‌پور بود.
 شعر قیصر امین‌پور در دل جریان ادبی شعر انقلاب اسلامی شکل گرفت. این شعر در یک پروسه زمانی ویژه به وجود آمد که تقریباً حمایت همگانی رسانه‌ها و مردم را دربرداشت و تبدیل به یک دوره تاریخی- سیاسی مشخصی با ادبیات ویژه شد. تعدادی از شاعرانی که همدل و مأنوس با این فضای معنوی بودند، تقریباً می‌شود گفت که فضای عمومی جامعه اینچنین بود، توانستند با یک شبکه ذهنی و زبانی منسجم به نوعی از ادبیات اجتماعی با بهره‌گیری از تعابیر عرفانی و ایدئولوژیک سیاسی و استعاره‌های جدید مبتنی بر همان موضوعاتی که تبلیغ می‌شد، شعری را به وجود بیاورند به اسم شعر انقلاب. قیصرامین‌پور در انتخاب این تعابیر و شکل‌گیری در این شبکه ذهنی و زبانی تقریباً جزو سرآمدان این شعر بود.
اما در این میان بخشی از ویژگی‌های شخصی قیصر او را در میان همگنانش مقداری استثنا می‌کرد. یکی از ویژگی‌های او شاید بر می‌گردد به ویژگی‌های ذاتی و شخصیتی قیصر امین‌پور، که آدم عاقلی بود. یعنی در واقع او افق دورتری را نسبت به شاعران دیگر رصد می‌کرد. ویژگی دیگر او این بود که قیصر به اصطلاح امروزی‌ها رادیکال و تندرو نبود و سال‌های بعد را می‌دید. این موضوع به خاطر درایت و عقلانیتی بود که قیصر داشت و می‌توانست بر احساسات و عواطفش غلبه داشته باشد و همین موضوع تاثیرش در آثار قیصر نمایان است و باعث شد که شعر قیصر ملایم‌تر شود، افق دورتری را رصد کند و نسبتاً به حوزه‌های معرفت، تفکر و اندیشه هم توجه داشته باشد و شعرش فقط در آثار اجتماعی  خلاصه نشود.
 چنانچه در دهه هفتاد و هشتاد آثار او کاملاً در حوزه معرفت خلق می‌شد. موضوع دیگر اینکه قیصر علوم ادبی زمان خود را دنبال می‌کرد. یعنی او ادبیات فارسی را به جد دنبال می‌کرد و بسیاری از ویژگی‌های شعر او که ویژگی‌های زبانی است، ریشه در توجه قیصرامین‌پور به متن‌های کهن فارسی داشت. به اضافه اینکه او ادبیات فارسی را تا مقطع دکتری ادامه داد و همه این موضوعات کمک کرد که قیصر شاعری باشد که هم در زبان فرهیخته باشد، هم در موضوعات مطرح شده متعادل باشد و هم متعلق به یک شبکه ذهنی و زبانی خاص باشد. این‌ها ویژگی‌هایی بود که «قیصرامین‌پور» را متمایز و برجسته کرد. اما یکی از زمینه‌هایی که شعر انقلاب به واسطه آن انسجام پیدا کرد و به شبکه ذهنی و زبانی منسجمی رسید، تابلوی بزرگ و عریض «جنگ» بود.
جنگ هشت ساله با شرایط تاریخی و اجتماعی خودش، بستری را فراهم کرد که شاعران بتوانند در آن بستر اندیشه‌های خود را بهتر بیان کنند. شاید ما در مقایسه شعر انقلاب و جنگ به این نتیجه برسیم که اساساً چیزی به اسم شعر انقلاب اسلامی نداریم و عموماً آثاری که منتشر شده آثار جنگ است. چرا که شعر انقلاب آثار انگشت شماری است که در کوران انقلاب ۱۳۵۷ با جهت‌گیری‌های متفاوت و گاهی حتی متناقض به وجود آمده است. عمده آثاری که شبکه ذهنی و زبانی با آن شکل گرفت آثاری است مربوط به جنگ هشت ساله و قیصر امین‌پور در واقع در دل ادبیات جنگ شکفته شد. از این جهت شاید از آثار درخشان او در میان این آثار می‌توان به قطعات شعری برای جنگ سروده قیصر  اشاره کرد.
پس از پایان جنگ هم آثاری که برای صلح سرود و نقطه مقابل جنگ بود، در واقع جزو درخشان‌ترین آثار قیصر امین‌پور بوده‌اند. به تعبیر ساده باید بیان شود که قیصرامین‌پور شاعر جنگ و صلح بوده است و خودش را در ادبیات جنگ و صلح، اعتبار بخشید. اما اینکه امروزه آیا اشعار او مورد پسند و رجوع مخاطبان است بحثی است که در فراخور زمان شکل می‌گیرد. از آنجایی که بخش عمده‌ای از آثار قیصر در حوزه ادبیات اجتماعی ایران خلق شده است، طبیعتاً وقتی این موضوعات فروکش می‌کند این آثار نیز کمتر مورد رجوع مردم است. اما این به معنی فراموش شدن آثار قیصرامین‌پور نیست. اشعار قیصر جایگاه تثبیت شده‌ای دارند و دلیلی ندارد جلوی چشم باشند.
 قیصر و دیگر دوستان در دوره‌ای شعر سروده‌اند که مخاطبان‌شان عامه مردم در دوره‌ای هیجانی بوده‌اند و در آن دوره آثارشان هم بسیار محل رجوع و طرف توجه بوده است، چرا که خیلی از نیازهای روانی و مطالبات مردم را پاسخگو بود. اما جامعه‌ای که در حال حاضر داریم از هیجانات خسته شده و توجهی به آرمان‌های جمعی ندارد. جامعه فعلی دنبال خصوصیات فردی خودش است و در این دوره بیشتر دنبال آثار دیگری می‌رود که متناسب با شرایط روحی‌اش باشد. اما مطمئن باشیم هر وقت جامعه ما آن انسجام واقعی را پیدا کرد و آرمان‌های جمعی برای او مهم و دارای ارزش شد، باز شعر قیصرامین‌پور است که پاسخگوی  مطالبات مردم است.