شکوه متنبی

«شکوه متنبی» کتابی است دربردارنده‌ی شعرهای برگزیده‌ی مُتِنَبّی، شاعر پرآوازه‌ی ادبیات عرب. کتاب را موسی اسوار به فارسی ترجمه کرده و پس از مقدمه، چهار بخش، ذیل عنوان‌های حیات متنبی، شخصیت و دیدگاه‌های او، شعر او و جایگاه متنبی و تأثیر او، بر کتاب افزوده است.

مترجم در مقدمه می‌نویسد: او سرآمد اعلام شعر در زبان عربی است. آوازه‌ی هیچ شاعری از شاعران عرب به پایه‌ی شهرت او، چه در زمان حیات وی و چه پس از مرگ او، نرسیده است. در قید حیات بود که دیوانِ او در گوشه و کنار جهان اسلام، از فارس در خاور گرفته تا اندلس در اقصای باختر، خواستاران پرشمار داشت. از همان روزگار نیز لغت‌شناسان و سخن‌سنجانِ بزرگ به وارسی و تفسیر شعر او پرداخته و در مقام نقد و تهذیب آرای منتقدانِ آن برآمده‌اند. هیچ یک از بزرگان نحو و لغت هم که در حوزه‌ی شعر تتبع داشته‌اند، دیوان او را از دست ننهاده‌اند. اقبال قاطبه‌ی مردم بر حفظ و روایت اشعار او نیز چنان بوده که کمتر سخنور و سخن‌سرایی از چنین بخت و نواختی برخوردار بوده است.

متنبی در سال ۳۰۳ هجری در خانواده‌ای تنگدست در کوی کنده در کوفه به دنیا آمد و گاه به همین سبب او را کندی می‌خوانند. دروس نخستین را در زادگاه خود، کوفه، که از مراکز تمدن عباسی و از دیرباز مهم‌ترین کانون تشیع بود، فراگرفت و دیری نگذشت که به هوش سرشار و حافظه‌ی قوی و هنر شاعری شناخته شد. در همین اوان، تحت تأثیر عقاید شیعه و احتمالاً زیدیه قرار گرفت. اوضاع نیز به دگرگونی‌ گرایش‌ها و اعتقادات دینی او کمک می‌کرد. در اواخر سال ۳۱۲ که قرمطیان به کوفه دست یافتند و شهر را تاراج کردند، همراه با خانواده به بادیه‌ی سماوه، بین کوفه و تدمرِ شام گریخت و دو سال در آن‌جا اقامت کرد و با اعراب بادیه‌نشینِ بنی‌کلب در آن ناحیه چندان درآمیخت که در زبان فصیح عربی تبحر یافت. او به این دانش زبانیِ گسترده، بارها بعد به خود بالید. در اوایل ۳۱۵ به کوفه بازگشت و چندی نگذشت که نزد ابوالفضل کوفی، که از بزرگان شهر بود و به دیدگاه قرمطیان گرایش داشت، جایگاه و منزلت یافت.

مترجم در پایان مقدمه آورده است: کتاب حاضر مجموعه‌ای منتخب، بالغ بر پنجاه‌وپنج شعر از نغزترین و مشهورترین اشعار و قصاید متنبی است. کوشیده شده است برجسته‌ترین، زیباترین و پرشکوه‌ترین قصاید متنبی انتخاب و ترجمه شود، به‌گونه‌ای که بتوان بر اهم جلوه‌های هنری و بلاغی و فراگیرترین مضامین و مایه‌های شعری و پربسامدترین عناصر موضوعی در شعر او وقوف یافت. شعرها به صورت دوزبانه و متن اصلی از معتبرترین روایتِ دیوان شاعر، اختیار شده است. برای مزید فایده، فصلی شامل معانی لغات و تعابیر دشوارِ قصاید و شرح مختصر اعلام و اشارات و دقایق شعری و مناسبت برخی شعرها در پایان کتاب آمده است.

در پشت جلد کتاب می‌خوانیم: مهم‌ترین عامل در تأثیر شعر متنبی و جاودانگی آن، توجه او به عنصر انسانی است که برآمده از شناخت او از عوالم درون و نشان دادن‌ِ عمق احساساتِ گوناگون و تأمل در مسائل فراگیر بشری است. عامل دیگر اوج هنر شاعری و سخنوری او و عناصر متنوع چندگانه‌ای است که در شعر او نهفته و سبب تمایل و شیفتگی لایه‌ها و طیف‌های مختلفی از مردم و اصحاب ذوق در ادوار گوناگون شده است. شعر او هموراه از حیث پایبندی به شیوه‌های متعارف و استقلال ابیات و اتقان ساختار و بافتار، مورد پسند کهن‌گرایان، از نظر بی‌پروایی در شکستن برخی از سنت‌های قدیمی و خلاقیت در آفرینش صوَر و معانیِ نو و هماهنگی میان ساخت‌ها و مضامین و نیز به حیث پویایی و طراوت، مورد تحسین نوگرایان، به لحاظ شناخت ژرف شاعر از رموز لغت و بلاغت، مورد توجه لغت‌شناسان و ارباب معانی و بیان و از جهت اطلاعات و داده‌های تاریخی و فرهنگیِ آن روزگار، مورد عنایت دانشوران بوده است...

شکوه متنبی، برگزیده‌ی شعرهای متنبی را موسی اسوار ترجمه کرده و نشر سخن در ۵۳۳ صفحه و به قیمت ۵۵هزار تومان منتشر کرده است.