کتاب‌خوانی به سبک ایتالیایی

مهر: کشور ایتالیا با شعار «زیبایی بدون زمان» در کمتر از یک ماه دیگر به‌عنوان مهمان ویژه در سی‌امین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران حضور خواهد داشت. به همین مناسبت مجید جعفری‌اقدم مدیر آژانس ادبی پل در یادداشتی گزارشی به بررسی وضعیت نشر و کتابخوانی در این کشور پرداخته و آن را در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده است.

به گفته آقای جعفری اقدم برای تهیه این مقاله از گزارش سالانه انجمن ناشران ایتالیا در سال ۲۰۱۶ و همچنین اطلاعاتی که خانم الا شر از آژانس ادبی توسیز در ایتالیا در اختیار آژانس ادبی و ترجمه پل قرار داده، استفاده شده است:

کشور ایتالیا مهمان ویژه نمایشگاه کتاب امسال تهران است. طبق گزارش روابط عمومی‌موسسه نمایشگاه‌های کتاب ایران قرار است این کشور در فضایی ۳۰۰ متری و با حضور بیش از ۱۵ ناشر و نویسنده ایتالیایی فعالیت‌ها و برنامه‌های فرهنگی در ارتباط با نشر و کتاب ارائه دهد. در این کوتاه نوشته سعی می‌شود خلاصه‌ای از وضعیت بازار نشر کشور ایتالیا ارائه شود تا بتواند آگاهی اجمالی از ظرفیت‌ها و فرصت‌های بازار نشر این کشور را در اختیار ناشران و نویسندگان ایرانی قرار دهد و به برقراری  روابط حرفه‌ای آن‌ها با بازار نشر ایتالیا کمک کند.

کشور ایتالیا، با حدود ۶۱ میلیون جمعیت و جامعه کتابخوان ۲۴ میلیونی، یکی از کشورهای پرجمعیت در اروپا با بازار نشر نسبتاً گسترده در مقایسه با سایر کشورهای اروپایی است و به جهت بزرگی صنعت نشر آن در رتبه هفتم جهان قرار دادرد. این کشور با برخورداری از تمدن و فرهنگی دیرپا، از مردمی‌علاقمند به کتاب و کتابخوانی برخوردار است. این رویکرد به کتاب و مطالعه  رشد قابل توجهی دارد، بطوریکه جمعیت کتابخوان آن در سال ۲۰۱۶ در مقایسه با سال ۲۰۱۵ رشد ۱.۲ درصدی داشته است. بنا به گزارش اخیر انجمن ناشران ایتالیا (ALE) در هر سال بطور میانگین حدود ۱.۵ میلیون نفر هر کدام یک کتاب با عنوان جدید مطالعه می‌کند. گردش مالی (تیرن آور مالی) صنعت نشر در این کشور سالیانه حدود سه میلیارد یورو است.

صنعت نشر در ایتالیا قدمتی به تاریخ اختراع دستگاه چاپ در جهان دارد و یکی از صنعت‌های مهم در چرخه اقتصاد این کشور است. با وجود این که این صنعت بیشتر در اختیار کارتل‌های بزرگ نشر است، ولی ناشران مستقل و کوچک نیز حضور خوب و موفقی در بازار نشر ایتالیا دارند. طبق آخرین آمار اعلام شده توسط انجمن ناشران ایتالیا ۴۶۰۸ موسسه انتشاراتی در این کشور فعالیت می‌کنند که بیش از نیمی‌از این تعداد بطور میانگین در هر سال ۱۰ عنوان کتاب منتشر می‌کنند. در مجموع بطور میانگین سالانه ۶۵۰۰۰ عنوان کتاب (چاپ اول) در ایتالیا منتشر می‌شود.

بازار نشر در ایتالیا از سال ۲۰۰۷، به جهت بحران‌های اقتصادی، رکود سختی را تجربه کرد و این رکود بیش از ۵ سال ادامه داشت. اما در چند سال اخیر بازار نشر در این کشور رشد و توسعه قابل توجهی داشته است. این رشد بیشتر مدیون تغییر رویکردها و توجه بیشتر به تولید محتوا، بویژه در حوزه ادبیات داستانی و کودک و نوجوان، ورود به بازارهای نشر بین‌الملل و مبادلات کپی رایت و ترجمه و همچنین تولید کتاب‌های الکترونیک بوده است (در سال ۲۰۱۵ نرخ رشد تولید کتاب‌های الکترونیک ۲۱ درصد بوده است. البته در یک سال گذشته فروش کتاب‌های الکترونیک رشد کمتری نشان می‌دهد). در سال ۲۰۱۵ نزدیک به صد میلیون  نسخه کتاب چاپی  در ایتالیا به فروش رفته است.

نکته قابل توجه رشد فزاینده نرخ فروش کپی رایت و ترجمه کتاب‌های ایتالیایی در جهان است و این نرخ رشد  به ۱۱.۷ درصد رسیده است. این رشد در مقایسه با سال ۲۰۰۱ که ۳.۲ درصد بوده در سال ۲۰۱۵ به ۹.۵ درصد رسید. در سال گذشته تعداد عناوین کتاب‌های ایتالیایی که به خارج از مرزها راه پیدا کردند، بطور میانگین ۶۰۰۰ عنوان بود. به‌عبارت دیگر، از هر ۱۰ عنوان کتاب ایتالیایی کپی رایت و یا ترجمه یک عنوان برای ترجمه و چاپ در کشورهای دیگر واگذار شده است.

۴۹.۵ درصد از کپی‌رایت‌های واگذار شده به ناشران در کشورهای دیگر در موضوع ادبیات داستانی و ۴۲.۵ درصد در موضوع کودک و نوجوان بوده است. اسپانیا و کشورهای اروپایی، بویژه در شمال اروپا بیشترین مشتریان خرید کپی رایت کتاب‌های ایتالیایی هستند. با این حال در سال‌های اخیر فروش کپی رایت آثار ایتالیایی در کشورهای آسیایی نیز رشد قابل توجهی داشته است. به عنوان مثال تعداد آن‌ها در چین از ۱۴۲ عنوان در سال ۲۰۰۷ به ۶۰۰ عنوان در سال ۲۰۱۵ رسیده است.

به جهت موضوع و ژانر، ادبیات داستانی (بویژه رمان‌های جنایی)، کودک و نوجوان و موضوعات مربوط به کسب و کار از اولویت بالایی در بازار نشر ایتالیا برخوردارند. حدود یک پنجم از مجموع کتاب‌هایی که در این کشور منتشر می‌شود، ترجمه از زبان‌های دیگر، بویژه انگلیسی و سهم زبان‌های دیگر ۱۰ درصد از کل کتاب‌های ترجمه و چاپ شده است.

متولیان نشر در ایتالیا بعد از ۵ سال رکود در بازار نشرشان، برای توسعه و خروج از رکود به امر تولید محتوا و فروش کپی رایت کتاب‌هایشان در خارج از ایتالیا سیاست گذاری و برنامه‌ریزی‌های قابل توجهی داشته‌اند. در این راستا نقش آژانس‌های ادبی و پروژههای حمایتی از ترجمه و نشر آثار ایتالیایی در کشورهای دیگر شایان توجه و دقت است. آن‌ها بعد از کسب موفقیت‌های زیاد در کشورهای اروپایی، توجه ویژه‌ای به بازارهای نشر در کشورهای آسیایی نشان دادهاند و حضور فعال در عرصه‌ها و بازارهای نشر کشورهای آسیایی، از جمله مهمان ویژه نمایشگاه‌های کتاب ابوظبی و تهران شدن در سال ۲۰۱۷ در راستای توسعه نشرشان در کشورهای آسیایی است.

آژانس‌های ادبی در ایتالیا نقش مهمی در چرخه نشر این کشور، جریان‌سازی، جهت‌دهی رویکردها و توسعه نشر بین‌الملل دارند. حضور فعال و موفق آن‌ها در بازارهای نشر کشورهای مختلف، بویژه نمایشگاه‌های کتاب و سایر رویدادهای فرهنگی، تأثیر بسزایی در راهیابی کتاب‌های ایتالیایی در کشورهای دیگر دارد. حضور ۱۶ آژانس ادبی ایتالیایی در نمایشگاه کتاب فرانکفورت در سال ۲۰۱۶ زمینه‌ساز فروش  کپی رایت صدها عنوان از کتاب‌های ایتالیایی به ناشران خارجی شد.

تعامل و مراوده بین نشر ایران و ایتالیا، علی‌رغم برخورداری هر دو کشور از فرهنگ و تمدن دیرین و غنی، از سطح قابل قبولی برخوردار نیست و این رابطه بیشتر یک طرفه بوده است. بسیاری از آثار ادبی ایتالیا در ایران به زبان فارسی ترجمه و انتشار یافته‌اند و از مخاطبین خاص و شاید بیشتری بهره می‌برند. همت شخصی بعضی از مترجمان از زبان ایتالیایی به زبان فارسی از دیر باز پای اکثر آثار ادبی ایتالیا را به ایران باز کرده است. از آن جمله می‌توان به بهمن فرزانه، مترجم زبردست ایرانی، اشاره کرد که تاکنون ۶۰ عنوان از آثار ادبی ایتالیایی را به زبان فارسی ترجمه کرده است. لذا نشر و اثار ایتالیایی تا حدود زیادی برای مخاطبین ایرانی آشناست.

اما در مقابل آثار اندکی از آثار ادبی ایران به زبان ایتالیایی در اختیار و دسترس مخاطبین و کتابخوان‌های ایتالیایی قرار گرفته است. اندک آثار موجود نیز بیشتر کتاب‌های  ادبی کلاسیک ایرانی، همچون شاهنامه و حافظ است.

از طرف دیگر، متاسفانه  رابطه حرفه‌ای و کاری مناسبی بین ناشران ایرانی و ایتالیایی تاکنون برقرار نشده است و ورود و حضور آثار در هر دو کشور از قواعد معمول و روشمند بین‌المللی مبادله کپی رایت پیروی نمی‌کند.

آثار ایتالیایی در قالب‌هایی غیر از مبادله رایت و ترجمه در ایران ترجمه و چاپ می‌شوند و آثار ایرانی، به جز موارد اندکی، از جمله آثار مصطفی مستور، محمود دولت‌آبادی، فریبا وفی و چند رمان نویس معاصر ایرانی که اخیراً توسط چند ناشر ایتالیایی از جمله انتشارات Ponte۳۳  و Irfan Edizioni در قالب خرید کپی رایت و ترجمه به زبان ایتالیایی ترجمه و منتشر شده‌اند، حضور چندانی در بازار نشر ایتالیا ندارند. رابطه موجود غیر حرفه‌ای بین نشر دو کشور نیازمند بازبینی و تمهید برنامه‌هایی فراتر از برگزاری هفته‌های فرهنگی و سایر برنامه‌های فرهنگی و رسمی‌توسط رایزنی‌های فرهنگی هر دو کشور را می‌طلبد.

حضور کشور ایتالیا به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه  کتاب امسال تهران می‌تواند فرصت‌ها و بسترهای خوبی برای ایجاد و برقراری رابطه حرفه‌ای و اقتصادی و حضور موفق اثار ایرانی در بازر نشر ایتالیا را فراهم آورد. انتظار می‌رود با برنامه ریزی مناسب مسئولین نمایشگاه کتاب تهران، عوامل نشر ایرانی از فرصت بدست آمده و حضور بیش از ۱۵ ناشر و نویسنده ایتالیایی در نمایشگاه بهره برداری کنند و بتوانند  روابط کاری و مفیدی با آن‌ها برقرار نمایند. امید است این اتفاق فرهنگی به چند روز برگزاری نمایشگاه کتاب محدود نشود و تمهیداتی اندیشیده شود تا در قالب همکاری‌های انتشاراتی بین نشر دو کشور زمینه‌ها و بسترهای لازم برای توسعه نشر ایران در ایتالیا فراهم آید.