تحلیل میرعابدینی از آثار جمال زاده کتاب شد

مهر: کتاب «شهروندِ شهرهای داستانی» شامل تحلیل زندگی و آثار محمدعلی جمال زاده به قلم حسن میرعابدینی به تازگی توسط انتشارات دنیای اقتصاد منتشر و راهی بازار نشر شده است.

این کتاب از مجموعه «ادبیات» این ناشر چاپ شده و اولین عنوان «مجموعه کلاسیک‌های ادبیات معاصر» است. این مجموعه به بررسی زندگی و حاصل ادبی نویسندگانی که اختصاص دارد که منتقدان درباره آثارشان، بسیار نوشته‌اند، به اجماعی رسیده‌اند و آن‌ها را در صف اول اثرآفرینان ایران جا داده‌اند. سید محمدعلی جمال زاده هم پایه گذار داستان‌نویسی جدید فارسی و مؤلف نخستین تحقیق اقتصادی ایرانی به روش غربی است.

نقش جمال‌زاده در نقد ادبی ایران به خاطر دیباچه‌ای است که به عنوان مقدمه «یکی بود یکی نبود» نوشته و از آن به منزله بیانیه‌ای ادبی یاد شده که به مکتب جدید نویسندگی در ایران رسمیت داده است. روشنفکرانی از قبیل تقی رفعت و جمال زاده خواهان ادبیات تازه و متجددی بودند که پاسخگوی نیازهای زمانه باشد و برای همگام شدن با تجدد جهانی به نوع (ژانر) های تازه ادبی می‌اندیشیدند که قادر به انتقال احساسات و افکار جدید باشند. جمال زاده برای جایگزینی وضع جدید ادبی به جای شیوه‌های کهنه، بحث تجدد ادبی را در زمینه داستان نویسی پیش برد.

در کتاب پیش رو، پس از بخش مقدمه و زندگی و زمانه جمال زاده، معرفی آثار این نویسنده در کتاب درج شده و سپس آثارش در ۳ فصل اصلی «داستان کوتاه ۱»، «رمان‌ها» و «داستان کوتاه ۲» مورد بررسی قرار گرفته‌اند.

در قسمت زندگی و زمانه جمال‌زاده، جمال‌زاده و نقد ادبی و همچنین داستان‌نویسی او مورد بررسی قرار گرفته است. بین بخش‌های کتاب، «میان پرده ۱» و «میان پرده ۲» هم به چشم می‌خورند.

در بخش رمان‌ها، این عناوین مورد بررسی قرار گرفته‌اند: دارالمجانین، سرگذشت عموحسینعلی (شاهکار)، قلتشن دیوان، راه آب نامه، صحرای محشر، سر و ته یک کرباس. در بخش «داستان کوتاه ۲» هم این عناوین تحلیل شده‌اند: شاهکار، تلخ و شیرین، کهنه و نو، غیر از خدا هیچ کس نبود، آسمان و ریسمان، قصه‌های کوتاه برای بچه‌های ریش دار، قصه ما به سر رسید.

پس از قسمت «پایان سخن» هم بخش‌های «جمال زاده شناسی»، «کتاب نامه»، «نمایه (اشخاص، آثار)» و «تصاویر جلد آثار محمدعلی جمال‌زاده» درج شده است.

در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:

جمال زاده تحت تأثیر رمان‌های سفرنامه‌ای دوره مشروطه که خود متأثر از رمان‌های پیکارسکی چون سرگذشت حاجی بابای اصفهانی و ژیل بلاس بودند، به چهره‌های داستانی ماجراجوی خود طی سفری طولانی و در برخورد با آدم‌ها و حوادث گوناگون شکل می‌دهد. در رمان‌هایی با پیرنگ سفر جستجوگرانه، قهرمان در پی مطلوبی خانه و کاشانه را ترک می‌کند و همراه بلدی سفر آغاز می‌کند. او پس از پشت سر گذاشتن ماجراهایی به خانه بر می‌گردد، در حالی که نگاهش به زندگی عوض شده است.

مولانا نیز شخصیتی در حد پهلوانان چنین قصه‌هایی می‌یابد. مثلاً در بخش «باج سبیل» ـ که نویسنده بعداً آن را به شکل نمایشنامه هم منتشر کرد ـمولانا و جواد در بازار اصفهان شاهد زورگویی میرپنج قزاق به کاسبی خرده پا هستند. جمال زاده برای توصیف میرپنج ـ که شخصیت «قلتشن دیوان» را به یاد خواننده آثار او می‌آورد ـ تشبیهات نظامی‌به کار می‌برد: «منجلاب دهانش باز می‌شد و بسته می‌شد و ... شلیک فحش و ناسزا بود که ... به سر و صورت بقال بی نوا می‌بارید». مولانا متوجه می‌شود که «مردم رجاله و گروه دکاندارهای راسته بازار، بی حال و وارفته با رنگ‌های پریده و چشم‌های گودرفته بی فروغ، مانند چشمان گوسفند سربریده» ناظر ماوقع هستند.

این کتاب با ۱۴۴ صفحه، شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه و قیمت ۱۲۰ هزار ریال منتشر شده است.