در نثر، شاعر و در شعر، اشعر

ایران: شاید برای پرداختن به این نکته که چه کسی اول بار، سعدی شیراز را «استاد سخن» نامید باید سراغ قله متأخرتر شعر فارسی، یعنی حافظ رفت. حافظ بود که نخستین بار سعدی را به این نام خواند و او را استاد سخن لقب داد تا پس از خود سعدی، خلف بزرگ او، چنین لقبی برایش در نظر بگیرد. به امروزتر که می‌رسیم نقل قول‌ها و پژوهش‌های بزرگان شعر و ادب فارسی بر این مسأله تأکید و تأیید داشته‌اند که او در تمام اعصار شعر و ادب این سرزمین تنها کسی است که می‌تواند چنین لقبی داشته باشد. به عنوان مثال استاد ذبیح‌الله صفا می‌گوید:«سعدی در نثر شاعر است و در شعر اشعر» و در واقع نثر سعدی را شاعرانه می‌داند و شعر او را چیزی بسیار فراتر از شعر. چهره برجسته دیگری همچون عبدالرحمان فرامرزی نیز نقل به مضمون به این نکته اشاره می‌کند که « از عجایب روزگار است که کسی هم در شعر و هم در نثر مطلقاً اول باشد و کسی از این حیث با او یارای برابری و قیاس نداشته باشد.» آنچه ما می‌دانیم و می‌بینیم از سعدی همین است که در تمام عرصه گیتی، او به‌روزترین شاعر و سخن‌پردازترین شاعری است که دنیا به خود دیده و جایی می‌ایستد که هیچ کس کنار یا در مقابلش نیست. البته همانطور که گفته شد سعدی خود به وفور بر نامیرایی نام و کلامش مهر تأیید می‌زند و بارها تکرار می‌کند که حد فصاحت و بلاغت در شعر و نثر همین است که او گفته و پس از او هر چه هست، نسبت به آنچه او بوده است، کم دارد. اما این‌که سعدی چگونه به این جا و جایگاه رسید باید گفت که او میراث‌دار باشکوه نیاکان خود است و البته چیزی است علیحده از آنها. او از پیشینیان خود همچون انوری و فاریابی بسیار بهره برد و شعر و نثرش را به زبان مردم روزگار خود نزدیک کرد و برخلاف بسیاری دیگر شعر را در آسمان‌ها ندید، بلکه روی زمین و به عنوان یک شاعر زمینی از تمام ظرفیت‌های زبان و زمانه خود سود برد و برای انتقال آنچه دید و شنید و خواست، زبانی خلق کرد متمایز. ما هیچ شاعری را نداریم که مثل سعدی سرشار از فصاحت و بلاغت زبانی باشد و در عین حال حرف و کلامش آنچنان زبانزد مردم کوچه و بازار شود که مصرع و بیت‌های شعرش به ضرب‌المثل تبدیل شود.
سعدی فارسی را در ذاتی‌ترین شکل ممکن شناخت و با آن عشق‌ورزی کرد و همان‌طور که گفته شد، تفاوت سعدی با دیگران این بود که او از «ظرفیت‌های مخفی مانده زبان» استفاده کرد و این شاید تکنیک و شگردی بود که باعث شد او در تمامی اعصار یگانه باشد و نه فقط در زمان خود. زادروز شاعر و نویسنده‌ای از این دست، برای جهان مبارک است و او را باید میراث جهان دانست که بر کتیبه سازمان ملل هم به درستی از او قدرشناسی شده است؛ قدرشناسی از شاعری که هرگز هیچ‌کس نتوانست کلامی هم‌سنگ او بنویسد یا از او در نوشتن تقلید کند. او سعدی، استاد سخن و دوست نزدیک کلمات است.