اختلال شخصیت ضد اجتماعی چیست؟

آقای روانشناس: اگر اهل فیلم و سریال باشید حتما فیلم‌هایی درباره‌ی شخصیت‌های ضد اجتماعی دیده‌اید. افرادی که بدون عذاب وجدان دست به جرم و جنایت می‌زنند، حقوق دیگران را زیر پا می‌گذارند. قانون‌شکنی و حتی در برخی شرایط آدم‌کشی می‌کنند. شخصیت‌های ضد اجتماعی افراد باهوشی هستند که از هوش و توانمندی‌هایشان در راستای انجام کارهای ناپسند و آسیب به دیگران بهره‌برداری می‌کنند. در این نوشته شما را با اختلال شخصیت ضد اجتماعی آشنا خواهم کرد.

اختلال شخصیت ضد اجتماعی یا Antisocial Personality Disorder

اختلال شخصیت ضد اجتماعی (Antisocial Personality Disorder) که به آن ASPD هم می‌گویند یکی از شاخه‌های اختلالات شخصیت گروه B است. «فقدان وجدان یا بی‌وجدانی» ویژگی بنیادین کسانی است که دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند. هم‌چنین با زیر پا گذاشتن حقوق دیگران و احترام نگذاشتن به آنان نیز شناخته می‌شوند. رفتار کسانی که دچار این اختلال شخصیت هستند بر پایه‌ی هنجارهای اجتماعی، اخلاق و قانون نیست و گاهی جنبه‌ی جنایی به خود می‌گیرد. این رفتارها نشان‌دهنده‌ی جامعه ستیزی فرد است. این اختلال روانی در مردان بیش از زنان بروز پیدا می‌کند.

کسانی که دچار شخصیت ضد اجتماعی هستند فقط به خودشان اهمیت می‌دهند. خودخواه هستند و برای دستیابی به اهدافشان دست به هر کاری می‌زنند. درگیری فیزیکی و رفتارهای تجاوزگرانه از خود بروز می‌دهند. آنان از آزار و خشونت نسبت به دیگران لذت می‌برند و یا این رفتارشان را توجیه می‌کنند. اعتیاد به الکل یا مواد مخدر در بسیاری از کسانی که دچار این اختلال روانی هستند دیده می‌شود. احتمال انجام تجاوز، قتل و جنایت در کسانی که دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند بالاست. یکی از چالش‌ها برای برخورد قضایی با این افراد این است که آیا باید با آنان به عنوان یک فرد بیمار رفتار کرد یا به عنوان یک جنایتکار و مجرم؟ روشن است که نمی‌توانیم در سیستم قضایی کشورها دخالت چندانی داشته باشیم اما می‌توانیم در زندان‌ها یا بیمارستان‌های روانی ویژه به دنبال بازپروری این افراد باشیم از سوی دیگر روان‌شناسان بر این باورند که این افراد باید از جامعه دور نگه داشته شوند.

ویژگی‌های شخصیت ضداجتماعی یا ASPD

کسانی که دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند با برخی از ویژگی‌های زیر شناخته می‌شوند:

۱- خوش برخورد، خوش اخلاق، باهوش و دارای جذابیت ظاهری و سطحی

۲- احساسات و هیجانات سطحی و نداشتن احساس گناه، پشیمانی و همدلی

۳- بی‌برنامگی و نبود نظم در زندگی

۴- بی‌توجهی به تجربه‌ها، نداشتن احساس اضطراب و نگرانی در شرایط خاص

۵- فریبکاری، غیر قابل اعتماد بودن، دروغگویی و ناتوانی در یافتن دوستان صمیمی

۶- خودخواهی و توجه نداشتن به حقوق دیگران

۷- پرخاشگری و نشان دادن خشونت‌های فیزیکی و زبانی بدون دلیل خاص و بدون پشیمانی

۸- غیر قابل پیش‌بینی بودن در رفتارها و تصمیم‌گیری

۹- قانون‌گریزی، رفتارهای بزهکارانه یا جنایت

۱۰- اعتیاد به الکل یا مواد مخدر

علت بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی

دلایل گوناگونی برای بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی وجود دارد و نمی‌توانیم بروز این اختلال را به یک عامل خاص نسبت دهیم. در بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی عوامل زیستی، فردی، خانوادگی، محیطی و اجتماعی نقش دارند. کودکانی که در محیط خشن و پر استرس رشد می‌کنند یا با آنان بدرفتاری می‌شود بیش از دیگر کودکان در خطر بروز این اختلال شخصیتی هستند. بروز اختلال سلوک در کودکی می‌تواند زمینه‌ساز پیدایش اختلال شخصیت ضد اجتماعی شود. هم‌چنین یافته‌ها نشان داده است که عوامل ژنتیکی و وراثت نیز در این اختلال شخصیتی موثر هستند. برخی از یافته‌ها نشان داده کودکانی که دچار ADHD (اختلال نارسایی توجه و فزون‌کنشی) می‌شوند در خطر بروز اختلال شخصیت ضد اجتماعی در نوجوانی و بزرگسالی هستند.

کودکانی و نوجوانانی که از گروه همسالان، خانواده یا جامعه طرد می‌شوند. به آن‌ها توهین شده یا خشونت فیزیکی یا جنسی را تجربه کرده‌اند نسبت به جامعه احساس بدبینی و میل به انتقام دارند این افراد به دلیل تجربیات تلخ ممکن است دچار این اختلال شخصیتی شوند.

نشانه‌ها و معیارهای DSM 5 برای اختلال شخصیت ضد اجتماعی

در کتاب DSM 5 سمپتوم‌ها و نشانه‌های اختلال شخصیت ضد اجتماعی یاد شده است. به یاد بسپارید تنها با دانستن نشانه‌ها نمی‌توانید وجود این اختلال شخصیتی را در یک فرد شناسایی کنید. از آن‌جایی که بسیاری از اختلالات روان‌شناختی نشانه‌های یکسان یا نزدیک به هم دارند، فرآیند شناسایی و درمان اختلالات روانی تنها از سوی روان‌شناس انجام می‌شود.

A: فرد همیشه در هیچ زمینه‌ی زندگی به حقوق دیگران احترام نمی‌گذارد و حقوقشان را پایمال می‌کند. این رفتار از ۱۵ سالگی آغاز شده و ۳ مورد (یا بیش از ۳ مورد) از موارد زیر نشانگر آن است.

۱- فرد رفتارهای غیر قانونی دارد و از هنجارهای اجتماعی پیروی نمی‌کند. او این موضوع را با انجام دوباره‌ی رفتارهای بزهکارانه و مجرمانه‌ای نشان می‌دهد که برای انجامشان دستگیر شده است.

۲- فریبکار و دروغگوست. همیشه دروغگویی می‌کند. نام‌های ساختگی دارد یا برای سودجویی و لذت بردن دست به کلاهبرداری می‌زند.

۳- فرد بدون فکر و بی‌درنگ بر پایه‌ی امیال آنی خود رفتار می‌کند یا توانایی برنامه‌ریزی را ندارد.

۴- تحریک‌پذیر، زودخشم، زود رنج و پرخاشگر است. این رفتارهای پرخاشگرانه را در دعواهای پیاپی یا خشونت‌های فیزیکی نشان می‌دهد.

۵- بدون رعایت ایمنی خود و دیگران، کارهای خطرناکی انجام می‌دهد.

۶- در بیش‌تر کارها بی‌مسئولیت است. در محیط کار پیاپی قانون‌شکنی می‌کند یا مسئولیت‌های خود را به درستی انجام نمی‌دهد.

۷- پشیمانی، احساس گناه یا عذاب وجدان ندارد. او هنگام ناراحت کردن دیگران، بدرفتاری با آنان، خشونت فیزیکی یا دزدی احساس پشیمانی ندارد و بی‌تفاوت است یا برای توجیه کارهایش تلاش می‌کند. به گونه‌ای که به خودش حق می‌دهد این رفتارها را انجام دهد.

B: سن فرد باید حداقل ۱۸ سال باشد.

C: یافته‌ها نشان می‌دهند که فرد اختلال سلوک دارد و آغاز آن پیش از ۱۵ سالگی بوده است.

D: رفتارهای ضد اجتماعی که فرد نشان می‌دهد به خاطر اختلال دوقطبی یا در طول اسکیزوفرنی بروز پیدا نکرده باشد. پس رفتارهای ضد اجتماعی نباید با اختلال دیگری توجیه‌پذیر باشد.

همایندی اختلال شخصیت ضد اجتماعی با دیگر اختلالات روان‌شناختی

اختلال شخصیت ضد اجتماعی می‌تواند با اختلال اضطراب، افسردگی، بیش‌فعالی یا ADHD، اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت خودشیفته، اختلال شخصیت هیستریونیک و دیگر اختلالات شخصیتی همایندی یا Comorbidity داشته باشد.

درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی

درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی بسیار پیچیده است. برای درمان این اختلال شخصیتی از روان‌درمانی بهره‌برداری می‌شود با این حال ممکن است برای کنترل برخی از سمپتوم‌ها و کاهش اثرات آنان دارو درمانی نیز به کار برده شود. داروها نقش کنترل کننده دارند و نمی‌توانند به تنهایی فرآیند درمان را به انجام برسانند.

دارو درمانی اختلال شخصیت ضد اجتماعی

داروی ویژه‌ای برای درمان اختلال شخصیت ضد اجتماعی ساخته نشده است اما با برخی از داروها می‌توانیم اثرات سمپتوم‌ها را کاهش دهیم. داروهای ضد روان‌پریشی، تثبیت‌کننده‌ی خلق و داروهای ضد افسردگی در برخی شرایط برای این افراد تجویز می‌شود. داروهای SSRI مانند فلوکسیتین (پروزاک) و سرترالین (زُلفوت) می‌توانند تا اندازه‌ای پرخاشگری و زودخشمی فرد را کاهش دهند.

روان‌درمانی اختلال شخصیت ضد اجتماعی

روانکاوی بهترین روش برای روان‌درمانی کسانی است که دچار اختلال شخصیت ضد اجتماعی هستند. این روش به دلیل بررسی و تحلیل عمیق رفتار و فرآیندهای روانی فرد، از کودکی تا به امروز می‌تواند برای درمان فرد بیش‌ترین اثرگذاری را داشته باشد. کسانی که دچار این اختلال روان‌شناختی هستند مقاومت شدیدی در برابر درمان نشان می‌دهند. آن‌ها ممکن است به روان‌شناس دروغ بگویند یا بخواهند با فریب او مشکلاتشان را پنهان کنند به ویژه در شرایطی که دست به رفتارهای بزهکارانه یا جنایتکارانه زده باشند.