اندیشیدن و ملاحظات اخلاقی

فرشته نوبخت

یکی از کتاب‌هایی که اخیرا مطالعه کرده‌ام، جزوه‌ی کوچکی است شامل متن سخنرانیِ هانا آرنت با عنوان «اندیشیدن و ملاحظات اخلاقی». این سخنرانی که در سال ۱۹۷۱ در مدرسه‌ی نوین برای پژوهش تنظیم و سپس در مجله مطالعات اجتماعی منتشر شده است بخشی از یادداشت‌ها و سخنرانی‌هایی است که ماری مک‌کارتی در مجموعه‌ای زیر عنوان «زندگی روان» جمع‌آوری و منتشر نموده است. در این یادداشت‌ها، آرنت به عنوان یک فیلسوفِ عملگرایِ اخلاقی، می‌کوشد به این سوال پاسخ دهد که جایگاهِ اخلاق در اندیشه‌ی امروزین کجاست و چگونه اندیشه به مثابه نوعی جستجو از رهگذرِ زبان می‌تواند بستر تحققِ آزادی، عدالت، زیبایی و نیکی باشد. آرنت ابتدا با تکیه بر دیدگاهِ هایدگر اندیشه را به باد تعبیر می‌کند، که چون برمی‌خیزد تمام مظاهر پیشین را از بین برده و قواعدی (اخلاقی) تازه بنا می‌سازد. چنان‌که آتنیان به سقراط گفتند اندیشه ویران‌گر است و برهم‌زننده‌ی نظم. حال‌آنکه توفانی همگام با زندگی است و معطوف به میانه‌روی، دادگری و حتی خوشبختی. و این‌ها واژه‌هایی است که زبان در اختیار ما قرار می‌دهد تا با آن‌ها آنچه را در زندگی رُخ می‌دهد بیان کنیم. سقراط این جستجوی معنا را عشق یا اروس نامیده و از آن‌جا که جستجو نوعی عشق و تمایل است، موضوعِ اندیشه نیز نمی‌تواند چیزی به جز زیبایی، عدالت و نیکی باشد. از این رو عملِ اندیشیدن روح انسان را بدان گونه مقید می‌سازد که دیگر نتواند بدی کند.
متن سخنرانیِ آرنت بحثی منسجم و مفصل پیرامون چنین مضمونی است. اما آنچه این کتاب را خواندنی‌تر می‌کند، یادداشتِ ماری مک‌کارتی در ابتدایِ کتاب است با عنوان "برای خداحافظی با هانا". مک‌کارتی داستان‌نویس، روزنامه‌نگار (۱۹۲۱-۱۹۸۹) و از دوستانِ بسیار نزدیکِ آرنت بود. او در یادداشت خود به طور مشخص از جزئیاتی در زندگیِ شخصی و شخصیتِ هانا آرنت نوشته که ما را در شناختِ عمیق‌تری از این فیلسوفِ آلمانی یاری می‌رساند. مک‌کارتی نشان می‌دهد که چگونه زندگیِ حرفه‌ای ِ آرنت بازنمایی از شخصیتِ حقیقیِ او بود بدان گونه که تمایزی نمی‌توان میانِ زندگیِ فکری _فلسفی و زندگیِ روزمره‌ی او قائل شد. او در جایی از یادداشت خود می‌نویسد: "هانا چشمان شفافی داشت که هرگاه احساس خوشبختی یا دلبستگی می کرد همچون ستاره ای می درخشید اما همین چشم‌ها برکه‌هایی تیره‌وتار، دور و فرورفته در ژرفای درون خود بودند.
چاپِ سوم این کتاب که اولین‌بار در سال ۱۳۷۹ منتشر شده بود، به تازگی از سویِ نشر نی در دسترس است