کارنامه‌ی فرهنگی شهر کتاب بررسی شد

گزارشی تصویری از نشست بررسی کارنامه‌ی فرهنگی شهر کتاب

چهار سال از برگزاری نخستین نشست‌ شهر کتاب می‌گذرد. در این مدت سه‌شنبه و چهارشنبه هر هفته جلساتی در مرکز فرهنگی شهرکتاب برگزار شده‌اند که علاوه بر نقد و بررسی کتاب‌های گوناگون در حوزه ادبیات و فلسفه و زبان‌شناسی، درس‌گفتارهایی برای آشنایی هرچه بیشتر مخاطبان با ادبیات کلاسیک در نظر گرفته شده است. سه‌شنبه شب در حضور استادان، منتقدان و علاقه‌مندان به مباحث فرهنگی، کارنامه‌ چهارساله‌ی فرهنگی شهر کتاب بررسی شد.
در آغاز این نشست، مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب، ضمن خیرمقدم به حاضران در جلسه گفت: از همه‌ی شما سپاسگزارم که دعوت ما را پذیرفتید و تشریف آوردید و حسرت می‌خورم از این‌که دوستان دیگر تشریف نیاوردند. فرصت را غنیمت می‌شمارم برای این‌که هم نکاتی را با شما مطرح کنم و هم از نظرات شما چه در سطح شهر کتاب و چه در سطح ملی بهره‌مند شویم.
شاید بسیاری از افرادی که با شهر کتاب آشنا هستند بخشی از اطلاعات را درباره‌ی این مؤسسه ندانند. مؤسسه شهر کتاب، یک مؤسسه‌ی غیرانتفاعی عام‌المنفعه است و همه‌ی اهدافی که اکنون مدیریت شهر کتاب به آن اعتقاد دارند و برای آن تلاش می‌کنند این است: ارتقای فرهنگ عمومی جامعه در حوزهای گوناگون.
تا به امروز 314 نشست در شهر کتاب برگزار شده است. این تعداد نشست را برگزار کردن با وجود تمام افت و خیزها و محدودیت‌های مالی و غیرمالی، نه تنها کار سترگی است بلکه چیز دیگری را هم نشان می‌دهد و آن اعتقاد شهر کتاب به اهداف خود است.
فیروزان در ادامه با اشاره به ویژگی‌های یک سیستم در جهان امروز افزود: هر سیستمی یک موجود است که تمام اجزای آن از هر طریق ممکن رابطه‌ای متقابل با هم دارند و پیش‌رونده‌اند، هر چند استقلال خودشان را هم دارند. در واقع امروز علاقه‌مندان به یک سیستم، عضو آن سیستم هستند. البته غیر از اعضای علاقه‌مند به سیستم، نقادان آن نیز عضو آن سیستم هستند. این چنین سیستمی، فرهنگی را در درون خودش می‌سازد که ناخودآگاه بر فرهنگ جامعه نیز مؤثر است. ما در شهر کتاب بر این باوریم که سیستمی فرهنگی و غیرانتفاعی هستیم که به دور از هیجانات زودگذر و التهابات خاص فعالیت می‌کنیم.
مدیرعامل شهر کتاب بر اهمیت نگاه شبکه‌ای و نه شهروندی در تعریف سیستم در جهان امروز اشاره کرد و گفت: ما در این‌جا با فراسیستم، درون سیستم و خود سیستم مواجهیم. شهر کتاب بر این اعتقاد استوار شده که یک سیستم است که نیازمند عقل جمعی فرهنگ‌سازان است تا بتوانند از جایگاه فراسیستم بر این سیستم تأثیر بگذارند و بدین نحو اعضای آن در سطح کشور افزایش یابد.
فیروزان سپس به ارایه‌ی آماری درباره‌ی نشست‌های شهر کتاب پرداخت: تاکنون 314 نشست و درس‌گفتار در شهر کتاب برگزار شده است که شامل 111 جلسه نقد و نظریه ادبی، زبان‌شناسی، نقد و بررسی کتاب‌هایی در حیطه‌ی‌ ادبیات، زبان‌شناسی و فرهنگ ، 142 درس‌گفتار درباره مولوی، فردوسی و سعدی و 61 نشست درباره‌ی مسایل معرفتی است. هم‌چنین در این مدت 50 دوره‌ی آموزشی هم برگزار شده است. این‌ها همگی به نحو صادقانه و به کمک تجربه‌ی گذشته‌ی همه‌ی ما شکل گرفته است. این چنین بود که بنگاهی به نام شهر کتاب والدینی را دعوت کرد، خودش را بچه‌خوانده آن‌ها کرد و فعالیت‌هایی را انجام داد که امروز هویت شهر کتاب را ساخته است.
مدیرعامل شهر کتاب در ادامه به ارایه‌ی مثالی درباره‌ی گسترش فعالیت‌های شهر کتاب پرداخت و گفت: برای مثال می‌توان فایل‌های صوتی و تصویری این نشست‌ها و درس‌گفتارها را به وسیله‌ی تکنولوژی و امکانات ارتباطی به گوشه گوشه‌ی ایران و پس از آن کشورهای دیگر رساند که می‌تواند تبدیل به آتشفشانی از معرفت شود. چشم‌اندازی که شهر کتاب در آینده‌ی خود می‌بیند این است که از یکایک شما در شکل‌گیری این جریان کمک بگیرد.
وی یکی از دستاوردهای برنامه‌های شهر کتاب را «نقد» عنوان کرد و افزود: شما وضعیت نقد را در ایران می‌دانید. یکی از دستلوردهایی که نقد در پی دارد این است که نظام یادگیری را در یک طریق مسالمت‌جویانه تبدیل به یک نظام آموزشی و پردازشی می‌کند. معضل ما، معضل یادگیری است. در نگاه توسعه‌ای، توسعه برابر است با یادگیری و یادگیری برابر است با تحول پیش‌فرض‌ها.
فیروزان به نکته‌ای دیگر درباره‌ی نقد هم اشاره کرد: همیشه محدودیت‌های ما و مخاطبان ما به دلیل پیش‌فرض‌های ذهنی است که باعث می‌شود حقایق در حصار این پیش‌فرض‌ها محبوس شوند. نقد این معضل را حل می‌کند. نقد تنها کلید بیرون کشیدن حقایق از چارچوب پیش‌فرض‌هاست. من احساس می‌کنم جامعه‌ی ما در گفت‌وگوهایش ارتباط مؤثر ندارد و همه‌ی گفت‌وگوهای ما یک همهمه است و نه مفاهمه. ما به دنبال یک ارتباط مؤثر و متقابل هستیم و نقد این امر را ممکن می‌کند.
آن‌چه مدیرعامل شهر کتاب در ادامه‌ی سخنانش مدنظر قرار داد چشم‌انداز آینده‌ی شهر کتاب بود: «ترکیبی از فروشگاه کتاب، محیط نقد، فضایی از تبیین و تعریف مفاهیم، در کنار درس‌گفتارها»؛ این مجموعه‌ای است که هم‌اکنون وجود دارد اما ما داریم فکر می‌کنیم چه کارهای دیگری می‌توان انجام داد. یکی از کارهایی که تازه شروع شده است نقد فیلم‌های سینمایی از منظر فلسفی و زیبایی‌شناختی در شهر کتاب است. در کنار آن ما داریم به موسیقی هم فکر می‌کنیم. شرکت هرمس موسیقی متعلق به شهر کتاب است و ما برگزاری برنامه‌هایی در این حوزه را هم در نظر داریم. یکی دیگر از برنامه‌های ما برگزاری نشست‌هایی با عنوان «درهای باز؛ سفرهای بین‌فرهنگی» است که اولین آن اسپانیاست و هفته‌ی آینده برگزار خواهد شد. شما می‌دانید که ردپای زبان فارسی در بسیاری از کشورهای دیگر قابل پیگیری است. بنابراین لازم است که ما به بیرون هم نگاه کنیم و بیرون هم به ما نگاه کند.
مهدی فیروزان در پایان سخنانش ضمن اشاره به تمام محدودیت‌هایی که وجود دارد گفت: ما در این‌جا مرکزی را درست کرده‌ایم که که بخشی از کارهای فرهنگستان‌ها، دانشگاه‌ها و... را انجام می‌دهد. من همیشه می‌گویم که شهر کتاب قرار است محیطی امن، عالمانه، مفرح و تولیدکننده باشد. به نظر من شهر کتاب اولین جایی است که در ایران تأسیس شده است و متشکل از بخش‌های مختلف است. ما با چنین چشم‌اندازی است که به دنیا نگاه می‌کنیم. بنابراین خواهش من این است که شما به ما بفرمایید در این چارچوبی که عرض کردم چه می‌توان کرد.
در ادامه مدیرعامل مؤسسه شهر کتاب از برخی از اساتید و صاحب‌نظران حاضر درخواست کرد که در پشت تریبون قرار بگیرند و در چند دقیقه انتقادات، نظرات و پیشنهادات خود را بیان کنند.

دکتر فتح‌الله مجتبایی با جدی توصیف کردن فعالیت‌های شهر کتاب، برنامه‌های آن را برنامه‌هایی نو دانست که گام‌های اولیه‌ی آن‌ها بسیار مؤثر بوده است. وی افزود: کاری که این مؤسسه انجام می‌دهد قاعدتاً کاری است که دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌ها باید انجام دهند. دانشگاه‌های ما امروز طوری شده‌اند که دانشجو فقط از آن‌ها مدرک می‌گیرد. نکته‌ی دیگر هم این است که تاکنون این گونه فعالیت‌ها به صورت محلی و ملی برگزار می‌شد اما الآن فعالیت های شهر کتاب دارد از محلی و ملی بودن فراتر می‌رود. من امیدوارم این حرکت ادامه پیدا کند. بهار این سال، بهار خوبی بوده است و این چهار سال با توجه به همه‌ی این شرایطی که وجود داشته بسیار خوب بوده است. نقدهایی که در این‌جا انجام می‌شود و نیز نظرآزمایی و نظرپردازی‌ها بسیار مهم است. نظرات در این‌جا به آزمایش گذاشته می‌شوند که از این نظر این جلسات بسیار مفید و مهم بوده است.

سپس هوشنگ مرادی کرمانی با یادی از خاطرات گذشته و حس دوران کودکی خود گفت: زمانی که در شهرستان زندگی می‌کردم همیشه دوست داشتم به تهران بیایم و نویسندگان، هنرمندان و... را ببینم و این حس کودکانه‌ای بود که تا به امروز با من همراه است. هنوز هم که مجله فیلم را ورق می‌زنم می‌خواهم بدانم من چند نفر از نویسندگان و هنرمندان را دیده‌ام. امروز در شهر کتاب آلبوم زنده چهره‌های فرهنگی را داریم و کسانی که در گذشته بودند و امروز دیگر بین ما نیستند.
سپس موسی اسوار، مترجم و نویسنده گفت: شهرکتاب خلاء نقد و بررسی ادبیات معاصر را پر کرده است. نقد کتاب، رمان، داستان کوتاه، جریان نقد ادبی و شعر امروز بحث‌هایی است که در شهر کتاب برگزار می‌شود و این مسأله یکی از جنبه‌های درخشان شهر کتاب را به تصویر می‌کشد ولی باید بررسی‌ها و جنبه تحلیل و نقد بیشتر از جنبه توصیفی باشد و تنها به گزارش صرف بسنده نکند.

علی میرزایی، مدیرمسئول و سردبیر فصلنامه نگاه نو گفت: سال گذشته 50 هزار عنوان کتاب منتشر شده است که برخی از این کتاب‌ها از محتوای بسیار خوبی برخوردار است و شما نمی‌توانید این کتاب‌ها را در هیچ کجا بیابید ولی من سخنم با ناشران است، ناشرانی داریم که در سال 100 عنوان کتاب منتشر می‌کنند ولی یک نشریه کم برگ برای نقد کتاب‌های خود ندارند و این بار بسیار سنگین بر دوش شهرکتاب گذاشته شده است که باید بین ناشران مختلف این بار فرهنگی تقسیم شود.
وی افزود: در گذشته ترجمه‌ها ایرادهای بسیاری داشت ولی امروزه کتاب‌ها ترجمه‌های بسیار روان و خوبی دارد و شایسته است از ترجمه‌های فولادوند، دریابندری و... یاد کرد که به دانشگاه‌ها و تاریخ فلسفه غرب کمک بسیاری کرده‌اند.
وی همچنین خاطرنشان کرد: در جلسات نقد و بررسی کتاب باید به مردم صحبت حرف زدن داد تا دیدگاه‌ها و نظرهای خود را در این نشست‌ها ارایه دهند. مکان‌های فرهنگی باید جوانان را دریابد که اگر روزی پیشکسوتان ادبیات معاصر و ادبیات کهن نبودند بتوانیم بر روی جوانان حساب کنیم و نسل آینده نیز با چشم‌انداز خوبی به صحنه بیایند.

کوروش کمالی سروستانی مدیر مرکز سعدی‌شناسی گفت: نشست‌های شهر کتاب ویژگی‌های ارزشمندی دارد و پیوستگی و استمرار در برگزاری نشست‌ها، درس‌گفتارها و کارگاه‌های آموزشی موجب شده تا دانشجویان بسیاری بتوانند از این نشست‌ها استفاده کنند.
به گفته این مقام مسوول، انتشار این نشست‌ها در روزنامه‌ها، سایت‌ها، شبکه چهار سیما و شبکه جهانی باعث شده تا علاقه‌مندان بسیاری به این برنامه‌ها توجه کنند. همچنین انتشار خبرنامه برای شهر کتاب ضروری است و بهتر است که در سال بتوانیم به بررسی کارنامه فرهنگی شهر کتاب بپردازیم. همچنین بهتر است که جایزه‌ای برای بهترین نقد کتاب یک‌سال در شهرکتاب گذاشته شود.

سپس احمد سمیعی با ذکر خاطره‌ای از دوره‌های مختلف تاریخی گفت: من دوره‌های متعددی را طی کرده‌ام دوره رضا شاه در دوران کودکی و محمدرضا شاه در جوانی ولی همواره یک فضای فرهنگی در شرایط سیاسی وجود داشت و امروزه نیز که در دوره انقلاب اسلامی نشست‌های فرهنگی و نقد کتاب توانسته جای خود را بیشتر از گذشته باز کند. شهر کتاب نیز با نشست‌های فرهنگی خود مخاطبان ویژه‌ای دارد.
وی افزود: در شهرستان‌ها جوانان هیچ آشنایی با نشست‌های فرهنگی ندارند. به عنوان مثال من که سردبیر نامه فرهنگستان هستم می‌بینیم که در رشت یک نسخه از این کتاب وجود ندارد و تأسف می‌خورم که «هزاران گل شکفت و بانک مرغی برنخاست».

در پایان نشست نیز بهاءالدین خرمشاهی گفت: نقد کتاب یکی از جذاب‌ترین شکل نشریه محسوب می‌شود و بهتر است که شهر کتاب نیز نشریه‌ای داشته باشد تا نقد کتاب‌ها در این نشریه آورده شود و دست اندرکاران آن نیز جوان‌ها باشند تا بتوانند از تجریبات پیشکسوتان بهره ببرند.
وی افزود: این که از ادبیات کلاسیک به مدرنیزم گرایش بیابیم و به کتاب‌های ادب مدرن بپردازیم کار شایسته‌ای است ولی ابتدا باید ببینیم که در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی دیگر مثنوی‌پژوهی، مولاناشناسی، فردوسی‌پژوهی و سعدی‌شناسی، نشست‌های گسترده‌ای دارد یا نه؟ بعد می‌توان به ادب مدرن پرداخت.
خرمشاهی خاطرنشان کرد: امروزه جوانان ترجمه‌های بسیار خوبی از کتاب‌ها ارایه می‌دهند. ترجمه کتاب «عهد جدید» از پیروز سیار کار ارزشمندی است. بنابراین با انتشار نشریه‌ای در شهر کتاب می‌توان تقسیم کار کرد و بخشی از فعالیت‌ها را به جوانان واگذار کرد تا بتوانیم نقد کتاب جوانان را در کنار مقاله‌های پیشکسوتان منتشر کنیم.
وی افزود: مرکز پژوهشی میراث مکتوب خدمت بسیاری به میراث کهن ما می‌کند و با حداقل امکانات توانسته متون ارزشمندی را منتشر کند. ما باید از دستاوردها و توسعه فرهنگی بگوییم تا بدانیم در کدام سازمان‌ها و مراکز پژوهشی چه کتاب‌هایی منتشر می‌شود.
این مترجم و مصحح یادآور شد: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی، موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، موسسه خانه کتاب، خانه هنرمندان، حوزه هنری، فرهنگستان هنر، فرهنگسراها، شهر کتاب و... حس و حرکتی در جامعه فرهنگی ما ایجاد کرده است. ما انقلاب انفورماتیک را پشت سر گذاشته‌ایم و مسافران آن فکر و فرهنگ ایرانی است، پس نباید در این گام بزرگ فرهنگی قصور کنیم.