مدینه‌ی فاضله مهدوی

ایران: اندیشه «مصلح کل» یک اندیشه عمیق الهی و انسانی است که از سابقه‌ای به اندازه حیات فکری و اجتماعی انسان برخوردار است. کتب آسمانی و نیز تاریخ بشر، حاکی از آن است که پیوسته بشریت در آرزوی یک جامعه کامل و امن به لحاظ فکری و اجتماعی است که توسط عاقل‌ترین و عالم‌ترین انسان‌ها با هدف برقراری عدالت کامل برقرار می‌شود. به تعبیر دیگر، اندیشه «مصلح کل» از فطریات سالم و خواسته‌های برحق هر انسان سلیم الفطره‌ای است. شناخت مؤلفه و مختصات آن جامعه در حقیقت بازگشت به اصل هستی و تفکر توحیدی است و پیاده شدن اندیشه ناب با مدل هستی‌شناسی از بالا است. همانگونه که در آثار دینی ما از زبان رئیس مذهب شیعه امام صادق(ع) رسیده است که در زبان دعا و نیایش چنین به درگاه خداوند عرض کرده است: «خدایا خودت را به من بشناسان، اگر تو را نشناسم پیامبرت را نخواهم شناخت. خدایا فرستاده‌ات را به من بشناسان، اگر فرستاده‌ات را به من نشناسانی حجت تو را نخواهم شناخت. خدایا حجت خود را به من بشناسان، که اگر حجت خود را به من نشناسانی از دین خود گمراه خواهم شد.» بدون شک کسی که می‌خواهد آن جامعه آرمانی با محوریت «انسان کامل» یعنی امام زمان(عج) را بشناسد اول باید خدا را بشناسد. شناخت از رسول و فرستاده او، حضرت محمد(ص) و شخصیت، دین و اهداف عالی انسانی و اخلاقی او، راه رسیدن به شناخت شخصیت «مصلح کل» است. شناخت او متوقف بر شناخت هستی و عالم و مبدأ هستی‌بخش به شکل درست است.تا فلسفه و دین و رسالت پیامبر(ص) بدرستی شناخته نشود، شناخت امام زمان(عج) به طور صحیح آن غیرممکن است. تا به پاسخ این سؤال نرسیم که «انتظار دین از بشر و انتظار بشر از دین چیست؟» به شناخت امام زمان(عج) هم نخواهیم رسید. به این اعتبار،‌ باید «مهدویت» را میوه شیرین «خداشناسی» و «پیامبرشناسی» بدانیم. با توجه به این مقدمه، در مقاله حاضر تلاش می‌کنیم ابتدا به پیش‌زمینه‌ها و مختصات «جامعه منتظر» بپردازیم، سپس با استفاده از آثار دینی و قرآنی به محتوا و حقیقت «جامعه کامل» اشاره کنیم.

مفاهیمی که در حکومت جهانی امام زمان(عج)  قرار است عینیت یابد چهار مفهوم ۱- تأویل ۲- تعمیق ۳- تکمیل ۴- تعمیم  است که در ادامه به تبیین هر کدام از این مفاهیم خواهیم
 پرداخت.
تأویل:
منظور از «تأویل» در اینجا تحقق عینی امور و حقایقی است که در قرآن و کتب آسمانی پیشین، پیش‌بینی شده بود. واژه تأویل در اصطلاح قرآن حداقل (تا آنجا که راقم سطور در ذهن دارد) به دو معنا آمده است؛ یکی به معنای رفع ابهام و نوعی خبر از باطن و ملکوت چیزی است و به همین معنا است که درباره قرآن واژه «تأویل» به کار رفته است و تعبیر خواب که توسط «مقام کاملی» مانند حضرت یوسف(ع) انجام می‌گیرد در قرآن تعبیر به «تأویل الاحادیث» شده است.
معنای دیگر «تأویل» عبارت است از تحقق عینی واقعیتی که از قبل پیش‌بینی شده است. قرآن به این معنا روز قیامت را «روز تأویل» نیز نامیده است. در آیه ۵۳ «سوره اعراف» می‌خوانیم: آیا انتظاری جز تأویل آن را دارند؟ روزی که تأویل آن بیاید، کسانی که آن را از پیش فراموش کرده‌اند می‌گویند فرستادگان پروردگارمان به حق آمده بودند. آیا شفاعت‌کنندگانی هستند که از ما شفاعت کنند؟ یا اینکه ما برگردانده شویم تا جز آنچه را که عمل کرده بودیم عمل کنیم؟ آنان خود را باخته و آنچه مورد افترا قرار می‌دادند، گم کرده‌اند. و نیز وقتی که سال‌ها یعقوب پیامبر(ع) در فراق فرزندش یوسف(ع) گریست تا نابینا شد و این فراق وقتی که به وصال پدر و فرزند انجامید و پیش‌زمینه وقوع این جدایی و وصال نیز یک رؤیا بود که در آن رؤیا یوسف(ع) مشاهده کرده بود که خورشید و ماه و ۱۱ ستاره، او را سجده می‌کردند. در لحظه دیدار و پایان هجران طولانی، حضرت یوسف(ع) خطاب به پدر پیر خود می‌گوید:  ای پدر این تأویل آن رؤیای پیشین من است که پروردگارم آن را حق قرار داده است. (یوسف/ ۱۰۰)
باید گفت بشر تشنه عدالت، منتظر روز تأویل حقایقی است که به حق برای او توسط مخبران صادق پیش‌بینی شده است و سرانجام این فراق به وصال آن موعود امم خواهد انجامید و همه آن هجران‌ها و تألمات و حرمان‌ها فراموش خواهد شد. حقایقی که برای اولین بار در تاریخ بشریت اتفاق خواهد افتاد.
تعمیق:
بدون شک در تمام شئون زندگی فکری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بشر تحولات شگرف و عجیبی رخ خواهد داد و این تحولات از ژرفا و عمقی بی‌نظیر برخوردار خواهد بود. حتی در باب معرفت دینی که امری مسبوق به سابقه طولانی خواهد بود، این تعمیق و ژرف‌نگری اتفاق خواهد افتاد و جالب است که حتی در آستانه ظهور و حکومت جهانی آن حضرت به عنوان یکی از اتفاقاتی که باید در زمینه فکر و اندیشه دینی اتفاق بیفتد همین «ژرف‌نگری در باب خداشناسی و دین» او است. جامعه دینی اگر بخواهد زمینه ظهور را فراهم کرده و تأویل و تحقق واقعی آموزه‌های وحیانی را مشاهده کند ناگزیر است از اینکه «دین» را با عمق آن بشناسد و بشناساند.
در روایتی که در اصول کافی شریف آمده است امام سجاد(ع) می‌فرماید: خداوند چون می‌دانست در آخرالزمان جمعیت‌های ژرف‌نگر و عمیق‌اندیش خواهند آمد لذا «سوره توحید» و آیات اول «سوره مبارکه حدید» را برای آنان نازل فرموده است و منظور از تکامل و توسعه عقل نیز همین عقل تجریدی بشر است نه فقط عقل تجربی.
و نیز روایتی از امام سجاد(ع) رسیده است که در باب ویژگی منتظران امام زمان(عج) فرموده‌اند: منتظران واقعی کسانی هستند که از آنچنان اعتقاد عمیقی نسبت به امام منتظر خود برخوردارند که پدیده‌ای به نام غیبت برای آنان مفهوم ندارد امام برای آنان حی و حاضر است و نه غایب و پنهان.
تکمیل:
رسالت و اهداف همه انبیا و پیامبر اکرم(ص) در آن عصر «تکمیل» می‌شود. هدف نهایی آنان هدایت و کرامت انسان به معنای کامل و واقعی آن است اما انبیای سلف به دلیل موانعی که پیش روی آنان بود از جمله و مهم‌ترین آن جهالت و ظلم حاکمان نتوانستند تمام اهداف خود را جامه عمل بپوشانند. آرزوی همه رهبران بزرگ الهی در زمان‌های گذشته تحقق امنیت، عدالت، صلح و آزادی به معنای واقعی کلمه بوده است. شاید در گذشته محدود و موقت برخی از آن‌ها اجرا شده باشد اما این امور یاد شده که آمال همه انبیا و رهبران بزرگ گذشته بوده است یک به یک حاصل خواهد شد.
تعمیم:
برای اولین‌بار ارزش‌های انسانی و الهی به طور عام و فراگیر و نه منطقه‌ای با فراهم شدن زمینه فرهنگی و فکری و اعتقادی آن تحقق خواهد یافت. از جمله پیش‌بینی‌های حتمی و قطعی قرآن، فراگیر شدن آن حکومت است. زیرا آن حکومت با آن مختصات و ویژگی‌های منحصر به فرد خود بازگشت انسان‌ها به فطرت و خواسته‌های فطری بشر را به دنبال دارد.
قرآن وعده قطعی را در این زمینه چنین به پیروان خود داده است: خدا، آن خدایی است که پیامبر خود را با هدایت و دین حق فرستاده است تا او را بر همه ادیان پیروز کند گرچه مشرکان نپسندند. (صف/ ۹)
در احادیث دینی ما به طور قطعی مانند قرآن پیش‌بینی شده است که چنین روزی اتفاق خواهد افتاد و جالب است که ظهور حکومت جهانی امام زمان(عج) از «اشراط الساعه» قرار داده شده است. اشراط الساعه یعنی «علائم قیامت». تا این حکومت جهانی که در آن زمین پر از عدل شود حاصل نشود، قطعاً قیامت برپا نمی‌شود.
در روایتی سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) چنین فرموده‌اند:
لو یبق من الدنیا الی یوم واحد لطول الله (عزوجل) ذلک الیوم حتی یخرج رجل من ولدی فی ملأها عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا. کذلک سمعت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم.
«اگر از دنیا فقط یک روز باقی مانده باشد خداوند آن روز را آنقدر طولانی خواهد کرد تا مردی از تبار من ظهور کرده و زمین را پر از عدل و داد کند. پس از آنکه پر از ستم و جور شده باشد. اینچنین از پیامبر(ص) شنیدم.»

 جامعه جهانی و آرمانی امام زمان(عج)
جای این پرسش وجود دارد که آیا خود امام زمان(عج) هیچگاه جامعه مطلوب خود را در جایی بیان فرموده است؟ در جواب باید گفت آری. در سخنان و به ویژه در دعایی که از زبان خود آن موعود منتظر رسیده است، مطالبات او به طور جامع و فراگیر مطرح شده است که باید گفت «جامعه منتظر» به معنای واقعی باید سعی کند خود را به این آرمان و تحقق آن نزدیک کند. شرح و تفسیر این دعای معروف فرصتی به اندازه نوشتن یک کتاب مستقل می‌طلبد. فقط به ترجمه و تیترگذاری آن در اینجا بسنده می‌کنیم:
۱- اللهم ارزقنا توفیق الطاعه؛ خدایا به ما توفیق طاعت و پیروی را روزی کن.
-توحید و خداگرایی و نفی هرگونه شرک و نفی پرستش غیر او و نفی استقلال در هستی از غیر خدا.
۲- و بعد المعصیه؛ دوری از گناه. نمی‌توان با قلب و دست و پای آلوده منتظر پاک‌ترین موجود موعود بوده و از او برای نجات جوامع مدد خواست.
گفتم شبی به مهدی از تو نگاه خواهم
گفتا که من هم از تو ترک گناه خواهم
۳- صدق النیه؛ نیت صالحانه. اصلاح باید از درون و تحول بنیادین از شخص و نگاه مثبت به آنچه بیرون از خود است در عبادت و پرستش و نیز در رفتار با انسان یک رنگ بودن و دوری از دو رویی و چند چهرگی حاصل شود.
۴- و عرفان الحرمئ؛ شناخت حرام‌ها و اعتقاد و باور به ترک آن‌ها و اینکه حرام در تیرگی روح و دل انسان و تباه نمودن معنویت از انسان چه نقش ویرانگری دارد.
۵- واکرمنا بالهدی و الاستقامه؛ کرامت واقعی انسان خروج از تخیل و توهم و واقع‌گرایی و دیدن و هدایت شدن به آنچه هست می‌باشد و شکیبایی و استقامت در راه رسیدن به واقعیات مکرمت‌های انسانی و الهی.
۶- و سدد السنتنا بالصواب و الحکمه؛ زبان به واسطه سخنان درست و سنجیده و حکمت، جایگاه خود را پیدا می‌کند. پرهیز از لغوگویی و دروغ و سخنان بی‌فایده.
جامعه‌ای که دچار بیماری مهلک دروغ و ریاکاری و ریاگویی باشد نمی‌تواند مدعی باشد که مقدمات ظهور امام را فراهم می‌کند. گاهی ده‌ها عیب خود را نمی‌بینیم اما یک عیب ناچیز و خطای کوچک دیگران را به آلاف و الوف می‌رسانیم و در عین حال خود را مدعی تحقق جامعه آرمانی امام زمان(ع) می‌دانیم. سخن بیهوده، روح، دل و جامعه را ممکن است به ویرانه‌ای بدل نماید.
۷- واملأ قلوبنا بالعلم و المعرفه؛ دل باید پر شود از آگاهی و معرفت و عنصر جهالت و نادانی از آن دور باشد.
۸- وطهر بطوننا من الحرام و الشبهه؛ پاکی دل‌ها از حرام و حتی از لقمه‌های شبهه‌ناک.
۹- واکفف ایدینا عن الظلم و السرقئ؛ دست از ستم و دزدی و چپاول مال دیگر بازداشته شود. در جامعه منتظر خیانت در اموال مردم صورت نمی‌گیرد.
۱۰- واغضض ابصارنا عن الفجور و الخیانئ؛ چشم‌ها از گناه و خیانت که بسیاری از گناهان از نگاه‌های هوس‌آلود آغاز می‌شود، پاک باشند.
۱۱- و سدد اسماعنا عن اللغو و الغیبه؛ گوش‌ها نیز از شنیدن سخنان بیهوده که جز اتلاف عمر چیزی را عاید انسان‌ها نمی‌کند و غیبت که از گناهان کبیره است پاک باشد.
۱۲- و تفضل علی علمائنا بالزهد والنصیحه؛ شأن و جایگاه عالمان و وظیفه و موقعیت ممتاز آنان اقتضا می‌کند که اولاً زهد به معنای واقعی داشته باشند یعنی هزینه کم و بازدهی زیاد. پیوسته خیرخواه دیگران باشند و بموقع وظیفه هدایتگری خود را به پا داشته و به آن ملتزم باشند.
۱۳- و علی المتعلمین بالجهد و الرغبه؛ دانشجویان و طالبان دانش پیوسته به کوشش در فراگیری و رغبت و تشنگی خود در آموختن نور دانش بیفزایند.
۱۴- و علی المستمعین بالاتباع و الموعظه؛ وظیفه کسانی که از سخنان و علوم و دانش دیگران بهره می‌گیرند این است که آنچه می‌شنوند و درست است به کار گیرند و تأثیری در جان آن‌ها داشته باشد.
۱۵- و علی مرضی المسلمین بالشفاء و الراحه؛ از آرزوهای امام زمان(عج) سلامتی کامل برای همه مسلمانان است؛ آنچه که امروز به آن نظام سلامت گفته می‌شود. یک جامعه بیمار و رنجور و مبتلا به انواع و اقسام بیماری‌ها، جامعه آرمانی امام زمان(عج) نیست.
۱۶- و علی موتاهم بالرأفه و الرحمة؛ از گذشتگان با نیکنامی و رحمت یاد شود.
۱۷- و علی مشایخنا بالوقار و السکینه؛ در جامعه معنوی و دینی همیشه بزرگان و بزرگسالان مورد احترام باشند.
۱۸- و علی الشباب بالانابة و التوبه؛ جوان از فرصت جوانی در استحکام بنیه معنوی و بازگشت از گناهان و توجه به درگاه خدا و پیدا کردن مسیر واقعی زندگی بهره گیرد.
۱۹- و علی النساء بالحیاء و العفه؛ زنان، پاکدامنی و عفت را سرلوحه هویت و من واقعی خود قرار دهند.
۲۰- و علی الاغنیاء بالتواضع و السعة؛ پولداران و اغنیا به جای تکبر و غرور و اینکه خود را یک سر و گردن از دیگران بزرگ‌تر ببینند پیوسته در مقابل جامعه خویش به فروتنی و تواضع و انفاق و رفع نیازمندی دیگران و توسعه در اخلاق و کرامت انسانی بپردازند.
۲۱- و علی الفقراء بالصبر و القناعه؛ نیازمندان و فقیران نیز با شکیبایی و قناعت آبروداری نموده و سعی در حفظ کرامت انسانی خود داشته باشند.
۲۲- و علی الغزاة بالنصر و الغلبه؛ رزمندگان جبهه نبرد به طور کلی مشمول پیروزی و نصرت باشند آنچه در همه جا مهم باشد نصرت حق بر باطل باشد.
۲۳- و علی الاسراء بالاخلاص و الراحه؛ در جامعه آرمانی امام زمان(عج) اسارت و در بند بودن جزو اهداف و ارکان نیست و هیچگاه خواست امام زندان و در بند بودن و اسارت انسان‌ها نبوده و نیست. بلکه آزادی و آزادگی از مطالبات آن انسان کامل است.
۲۴- و علی الامرا بالعدل و الشفقه؛ امیران و زمامداران وظیفه اصلی و محوری آنان برپایی عدالت و دلسوزی نسبت به امت است. آنان عبادت و نیایششان همین است که کوشش در برقراری عدالت داشته و نسبت به امت تحت حکومت خود شفقت بورزند.
۲۵- و علی الرعیه بالانصاف و حسن السیره؛ اخلاق شهروندی و رعایت حسن برخورد از جمله آرمان‌های جامعه امام زمانی(عج) است.
۲۶- و بارک للحجاج و الزوار فی الزاد و النفقه و اقض ما اوجبت علیهم من الحج و العمره بفضلک و رحمتک یا ارحم الراحمین.
حجاج با به جا آوردن حجی با کرامت و آبرومندانه با داشتن زاد و توشه مناسب با شأن یک انسان مسلمان، حجی با برکت داشته و وظیفه الهی خود را در این سفر معنوی به جای آورند.
البته معلوم است همه این مطالبات و خواسته‌ها با فضل و رحمت حضرت حق، جامه عمل می‌پوشد. آنچه در این دعا و نیایش آمده یک دوره عرفان عملی است که منتظران واقعی او باید به اجرای کامل آن بپردازند.