دینانی: وضعیت فلسفه تاسف‌برانگیز است

ایبنا: بیستمین سالگرد گرامی داشت بنیاد حکمت اسلامی صدرا چهارشنبه، ۸ آبان، در مجموعه فرهنگی تلاش با حضور آیت‌الله سیدمحمد خامنه‌ای رییس این بنیاد و  همچنین بزرگان و فرهیختگان حوزه اندیشه از جمله دکتر رضا داوری اردکانی، دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی، آیت ‌الله مصطفی محقق داماد و دکتر کریم مجتهدی برگزار شد.

دکتر غلامحسین ابراهیمی دینانی در این همایش طی سخنانی با بیان این‌که «خدا حکیم است و حکیم فناشدنی نیست» اظهار کرد: کشور ما خوشبختانه از حکیم خالی نبوده و این سرزمین همواره پرورش دهنده حکمت بوده است، از ابن سینا گرفته تا فارابی و صدرا. هرچند که درباره اندیشه ملاصدرا کم کار شده است.

عضو هیات امنای بنیاد حکمت اسلامی صدرا در ادامه به اندیشه غزالی و ضررهایی که این فیلسوف به شیعه و اندیشه حکمت اسلامی زده است، افزود: غزالی خبط کرد و کتاب «تحافه الفلاسفه» را نوشت، هرچند که بعد‌ها از نظراتش برگشت و «مقاصد الفلاسفه» را نوشت. البته عرفان غزالی عقلی و درست بود چراکه عرفان منهای عقل به درد نمی‌خورد و غرالی در واقع، در انتهای عمرش از مسیری که می‌رفت، بازگشت.

در ادامه این مراسم دکتر رضا داوری اردکانی، رییس فرهنگستان علوم جمهوری اسلامی ایران با بیان این‌که «مشکل ما اهل فلسفه با مساله همه دانشمندان متفاوت است» اظهار کرد: از ما می‌‌پرسند فلسفه چیست، برای چه هست و باید برای چه باشد. اگر گمان کنیم فلسفه و آرایی که در آن بیان شده‌اند، مانند علوم دیگر که در زندگی به کار می‌‌آید باید در حیات ما به کار آید، باید دانست که این ‌طور نیست.
 
وی ادامه داد: مشکل ما این نیست که فلسفه کارآمد است یا نیست بلکه مساله این‌جاست که درباره فلسفه تلقی موهن داشته‌ایم. فلسفه یک جسم دارد یا یک جان و در واقع، جان آنجامعه و زندگی است. این ‌طور نیست که با خواندن چند کتاب فلسفی بخواهیم آن را در زندگی جاری کنیم چراکه فلسفه یعنی دوستی و دوستی جان زندگی است. اگر دوستی نباشد، تشتت و تفرقه به وجود می‌آید و بر جامعه حاکم می‌‌شود.

داوری اردکانی با بیان این‌که «اگر بخواهیم ملاصدرا را مصرف کنیم، باید بدانیم این فیلسوف مصرف ‌شدنی نیست» افزود: اگر بخواهیم تمام نظریات ملاصدرا را بپذیریم ایرادی به این کار وارد نیست اما می‌‌توان نظریه دیگری نیز نسبت به آرای او داشت، به این معنی که فیلسوفان فقط مدرسان مباحث فلسفی نبوده‌اند و آن‌ها به ما درس تفکر داده‌اند.

وی گفت: ما کتاب فلسفه می‌‌خوانیم و به آن می‌‌پردازیم تا چگونه تفکر کردن و طرح مسایل را یاد بگیریم. البته علمی که امروز داریم، علمی سودمند است و ملاک صحت آن منشاییت اثر آن است. ارسطو می‌‌گفت الهیات اشرف علوم است چرا که بی‌سودمند‌ترین علوم است؛ یعنی این علم چندان شرف دارد که قصد انتفاع از آن را ندارم.

داوری اردکانی با تاکید بر این‌که «فلسفه را نمی‌‌توان مصرف کرد زیرا آموزگار و معلم ما است» اظهار کرد: دو نوع معلم داریم. یکی معلمی که معلومات را می‌‌آموزد که قدر وی محترم است و دسته دیگر، معلمانی که راه را نشان می‌‌دهند و این افراد تعلیم را می‌‌سازند و اگر آن‌ها نبودند، تعالیم دوره‌های بعدی وجود نداشت.

وی افزود: فیلسوفان به عنوان راهنمایان هر قومی در هر دوره‌ای زبان و حرف و تعلیم‌شان متفاوت است. ما فلسفه را می‌‌آموزیم تا مشکلات را شناسایی کنیم و بدانیم چرا و چگونه به وجود آمدند و چگونه از این مشکلات می‌‌توان راه برون‌رفت پیدا کرد چرا که کار علوم حل مسایل است. در همه علوم مسایل را طرح و حل می‌‌کنند و حل مسایل در واقع، کارگشای زندگی است، در حالی که در فلسفه مسایل دایم در حال ازدیادند. بنابراین مسایل در فلسفه هیچگاه حل نمی‌‌شوند و فلسفه همواره فلسفه خواهد بود و مسایل آن کنار گذاشته نمی‌‌شوند.

سپس آیت ‌الله سیدمصطفی محقق داماد، استاد حقوق دانشگاه شهید بهشتی و از اعضای هیات موسس بنیاد حکمت اسلامی صدرا، با اشاره به اهمیت و معنای حکمت در قرآن اظهار کرد: واژه حکمت ۱۸ بار در قرآن کریم آمده است. در دسته اول قرآن آیاتی دارد که خطاب به افراد خاص است و در دسته دوم آیاتی که اشاره به پیامبران دارند و دسته سوم به همه مردم اطلاق می‌‌شود.

وی با اشاره به نظر و تعبیر ملاصدرا نسبت به حکمت گفت: به عقیده صدرا، حکمت رحمت خاصه الهی است. صدرالمتالهین در آغاز جلد ششم اسفار و مقدمه آن حکمت را به علم الهیات تعریف کرده و اشاره صدرا به حکمت در واقع، به مفهوم علم داشتن به هستی جهان و انسان است.

این عضو هیات موسس بنیاد حکمت اسلامی صدرا در ادامه به تاسیس این بنیاد اشاره کرد و افزود: بیست سال پیش درباره ایجاد بنیاد با من تماس گرفته شد و البته صراحتا باید بگویم که امیدی به این کار نداشتم اما امروز بعد از گذشت بیست سال این بنیاد ثمره درخت طیبه‌ای است که به بار نشسته است، هرچند آن روز‌ها که با من تماس گرفتند سخن تنها از تشکیل کنگره درباره صدرا و حتی تشکیل تنها یک کنگره بود.

وی ادامه داد: واقعیت این است که بنیاد صدرا همت و قدم بزرگی درباره حکمت ملاصدرا برداشت و اساسا علت نامگذاری این بنیاد به حکمت صدرالمتالهین نیز این است که این‌جا ایران و کشور اهل بیت (ع) است و صدرالمتالهین شخصیتی است که ما به عنوان یک مسلمان او و آثارش را می‌‌شناسیم.

عضو هیات موسس بنیاد حکمت اسلامی صدرا با اشاره به عرفان‌های کاذب و مبتذل در جامعه امروز گفت: دوای درد عرفان‌های مبتذل، عرفان صدرا است و حقیقتا معلوم نیست که اگر این بنیاد نبود، چه اتفاقی می‌افتاد چراکه اگر در حوزه عرفان‌های مبتذل کوتاه بیاییم، کسانی تلاش می‌کنند مردم را به سمت جهل و خرافات بکشانند. عده این افراد نیز زیاد است و اگر اهل اندیشه دیر بجنبند، از پشت خنجر خواهیم خورد.

وی ادامه داد: با وجود تمامی تلاش‌ها امروز اندیشه صدرا در چارچوب کشور همچنان محدود است و جایی باز نکرده است. حقیقتا غزالی کجا و ملاصدرا کجا؟! امروز اگر از ایران بیرون بیاییم، کمتر صدرا را می‌شناسند.

در ادامه این مراسم، دکتر حسین کلباسی اشتری، عضو شورای علمی بنیاد حکمت اسلامی صدرا، طی سخنانی اظهار کرد: در دهه پیش کسی گمان نمی‌‌کرد مجموعه ‌ای در سطح کشور و همچنین بین‌الملل درباره فلسفه به این شیوه کار کند و این گمان نمی‌‌رفت که به دلیل موقعیت‌‌ها و تجاربی که دیگران از آن‌ها به نتیجه ‌ای نرسیده ‌اند امکان فعالیت چنین بنیادی در سطح گسترده ایجاد شود.

وی در ادامه با اشاره به سیر تکامل سنت فلسفه اسلامی گفت: در سنت فلسفی ما و البته در شاخه‌های مختلف علوم کسانی بودند که نقش علمداری را ایفا کردند. به عنوان مثال، خواجه‌ نصیرالدین طوسی فردی است که جامعیت را به کمال رساند چرا که این اندیشمند در حوزه‌هایی مانند فقه، نجوم، فلسفه، کلام و رجال فعالیت داشت و این امر حکایت از گستردگی دانش او دارد.

کلباسی اشتری با بیان این‌که بهره‌گیری از میراث و سفره گذشتگانی مانند خواجه نصیرالدین طوسی غیرقابل انکار است، ادامه داد: امروزه بنیاد حکمت اسلامی صدرا بی‌تردید نقش علمداری را در راه معارف عقلی در پی‌گرفته است و آن‌چه را بر زمین مانده بود، به نحوی جامع انجام داده است.

وی ادامه داد: امروز نام ملاصدرا در کشور ما قابل مقایسه با ۲۰ سال پیش که سهل است، حتی با ۱۰ سال پیش نیز قابل مقایسه نیست و شاهد این موضوع تعدد رساله‌‌ها، کتاب‌ها و مقاله‌هایی است که به نام ملاصدرا و فلسفه صدرایی طی این دو دهه از فعالیت بنیاد منتشر شده است که حقیقتا این وضع مرهون فعالیت‌‌های بنیاد صدرا است.

مدرس دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: بسیاری از اصطلاحات صدرایی که امروز ارایه می‌‌شوند، به دلیل فعالیت‌های ۲۰ ساله بنیاد حکمت اسلامی صدراست اما با این وضع همچنان جا دارد که درباره این فیلسوف بزرگ و البته دیگر فیلسوفان مسلمان فعالیت‌های دیگری نیز انجام شود.