جامعهی فردا: کتاب
دو جلدی آدولف هیتلر که جلد اول «دوران سرمستی»
و جلد دوم «دوران ویرانگری» نام دارد، یکسال است که به بازار آمده و به گفته
ناشر (نشر ثالث) خوانندگان ایرانی استقبال خوبی از آن کردهاند. این کتاب نوشته
ایان کرشاو و ترجمه محسن عسگریجهقی است. محسن عسگری، دکترای علومسیاسی و
کارشناسیارشد زبان انگلیسی است و در زمینه علومسیاسی کتابهایی چند را ترجمه
کرده است که در شمارههای بعد، از این مترجم بیشتر خواهیم خواند.
درباره مؤلف و تخصص او بفرمایید.
این کتاب تألیف ایان کرشاو است که در تاریخ انگلستان
تخصص دارند و اساسا محقق و اندیشمند علومسیاسی هستند و در دانشگاه انگلستان تدریس
میکنند و درواقع ایشان زندگینامهنویس نیستند و در این کتاب هم زندگی هیتلر بهتنهایی
مرجع نیست.
درباره کلیت مضمون کتاب بگویید که دقیقا حول چه محوری
است؟
این کتاب بررسی میکند که چطور در جامعهای مثل آلمان با
آن چهرهها و مفاخر بزرگ فرهنگی و اجتماعی و سیاسی حدود سال ۱۹۳۰ یعنی اوایل قرن بیستم، در جامعهای
مترقی، بافرهنگ و هنر مترقی و شاعران و فلاسفه و موسیقیدانهای بزرگ، به یکباره
شخصی بهنام هیتلر صدراعظم میشود؛ این مسیر چگونه طی میشود؟ عدهای این اتفاق را
منوط به شخص هیتلر میدانند و عوامل را به خود شخص هیتلر تقلیل دادهاند و گفتهاند
که هیتلر انسانی نابغه بود. بنابراین طرفداران هیتلر در سراسر دنیا در پاسخ به این
پرسش که چطور هیتلر ظهور کرد، ناچار به بزرگ جلوهدادن هیتلر بودند و پاسخ پرسشها
را دلیل بر نبوغ هیتلر میدانند و نبوغ و نظم و بزرگی او را ستایش میکنند. انسانی
مانند هیتلر بههرحال طرفداران و مخالفانی در سراسر دنیا دارد و هر دو طیف یک مسیر
را طی کردهاند. برخی دیگر تمام تقصیر را به گردن تاریخ انداختند و میگویند اساسا
تاریخ از وجود چنین فردی ناگزیر بود که اینها جبرگرایان تاریخی هستند و معتقدند
که جهان آبستن آدمی همچون هیتلر بود و باید این اتفاق میافتاد و البته کتابهای
زیادی هم در اینباره نوشته شده است. اما ایان کرشاو از منظر دیگری به این واقعه
نگریسته است؛ همانطور که مولانا میگوید: فرعون، فرعون زاده نشد، او را فرعون
کردند، ایان کرشاو هم میگوید که زمان و مکان و حتی نفع شخصی و حتی کسانی که رأس
سیاست آلمان بودند، نفع شخصی خودشان را در نظر گرفتند که بههیچوجه جنبه ملی
نداشت و نگاهشان تنها معطوف به قدرت بود و حتی پاپن صدر اعظم قبلی آلمان نیز در به
قدرت رسیدن هیتلر نقش داشت.
روایت کتاب درباره این نقشها و عوامل چطور پیش میرود؟
داستان از اینجا شروع میشود که آلمان در جنگ جهانی اول
شکست میخورد. اما قبل از آن هیتلر یک جوان بیکار کارتن خواب است و پدرش که مأمور
ساده گمرک بوده، فوت میکند و از دولت حقوق یتیمی دریافت میکند و شبها در خیابان
میخوابد.
پس هیتلر در این زمان تنها چیزی که داشت مشتی افکار
تندرو بود؟
البته این افکار تندرو در آن دوره چیز عجیبی نبود. دقیقا
در این کتاب میخوانید که هیتلر حرف تازهای نمیزد. ریشههای تفکر یهودیستیزی در
آلمان به قرن نوزدهم برمیگردد که نژاد آلمانی را نژاد برتر میدانستند. هیتلر خودش که
کتابخوان و اندیشمند نبود، صرفا آدمی بیکار بود و تا آخر عمرش هم تا ۲ - ۳ بعدازظهر میخوابید! حتی در خلال جنگ جهانی دوم هنوز هیأت دولت
را تشکیل نداده بود و کاملا نظامی بینظم را برپا کرده بود. او حتی در آزمون ورودی
دانشگاه هنر دوبار مردود شده بود.
بنابراین دلایل زیادی در کتاب برشمرده میشود که روحیه
سرکوبشده هیتلر را شرح دهد.
بله. رابطه او با پدرش هم تأثیرگذار بوده آنطور که در
کتاب میخوانیم خانواده نابسامانی داشته، پدری لاابالی و دائمالخمر که او و مادرش
را تنبیه بدنی میکرد. بنابراین هیتلر تنها به مادرش عشق میورزید. وقتی هم که جنگ
اول جهانی اتفاق میافتد او هنوز سربازی نرفته و هنگام جنگ بهعنوان داوطلب وارد
ارتش میشود و در تمام طول جنگ فقط یک گماشته باقی میماند. فقط یکی،دو بار پیامی تلگرامی را در
شرایط سخت میرساند که بهخاطرش مدال دریافت میکند. بعد از جنگ آلمان منزوی میشود،
هم شکستخورده و هم جریمهشده و هم عهدنامه ورسای به آن تحمیل میشود و کاملا تکهپاره
میشود. این موضوع بهانهای برای هیتلر میشود تا در آبجوفروشیها و میکدهها سخنرانی
کند و درنهایت به عضویت حزب کارگر درمیآید که پنج عضو بیشتر نداشت. هیتلر بعد از
جنگ برای مدتی بیناییاش را از دست میدهد که در همین هنگام انقلاب میشود و
جمهوری وایمار شکل میگیرد و هیتلر این را خنجری از پشت تلقی میکند. او و حزبش هم
موقعیت سیاسی خوبی نداشتند اما سیاستمداران از او بهعنوان برگ برنده استفاده میکنند
و همگام با تلاشهای خود هیتلر شرایط را برای صدراعظمی او آماده میکنند و این
درحالی است که حزب نازی بسیار ضعیف شده است. بعد هم یک سلسله اتفاقات مثل به قدرت
رسیدن موسولینی برای او الهامبخش میشود. بنابراین کتاب بررسی عواملی است که باعث
شد هیتلر، هیتلر شود. نویسنده کتاب مردم آلمان، سیاستمداران آلمان و شرایط را شریک
فاجعه میداند. در آن شرایط مردم آلمان نهتنها ناراحت نبودند، خوشحال هم بودند.
هیتلر آدم متفکری نبود و مبدع بسیاری از اقدامات نیز خود او نبود. حتی کتاب نبرد
من را خودش ننوشت. او در زندان میگفت و برایش نوشتند و بعد از بارها ویرایش بهچاپ
رسید. بنابراین هیتلر عنصری بود که در ترکیب با عناصر شیمیایی دیگر باعث انفجار شد.
کتاب چند جلد است و چه بخشهایی دارد؟
کتاب دو جلد است. جلد اول از قبل از تولد و دوران کودکی
و شرایط خانوادگی و اجتماعی و روحیات و روابطش با اطرافیان و نظر دیگران درباره
هیتلر است و تحصیل و جوانی و در کنار این روایت تحلیلهای جامعهشناسی را ارائه میدهد
و صدراعظمی هیتلر تا برپایی المپیک ورزشی که عنوان جلد اول «دوران سرمستی» است که هیتلر
سرمست از باده قدرت است و توانسته شرایط اقتصادی آلمان را بهبود ببخشد و احساس
حقارت را در مردم از بین برده بود، کارخانههای اسلحهسازی را برپا کرده بود و
معاهده ورسای را پاره کرده بود.
جلد دوم بهنام «دوران ویرانگری» به جنگ جهانی دوم میپردازد
و اشتباهات مهلک فرماندهان او که جامعه را سوی جهنم سوق میدهند. یادوآوری کنم که
در فصل۱۳ جلد اول به تحلیل موضوعی مهم میپردازد
بهنام منویات پیشوا که به درونیات هیتلر و تأثیر آن روی مردم میپردازد. هیتلر به
داروینیسم اجتماعی اعتقاد داشت و به این دلیل دستورات متناقضی صادر میکرد.
در دوران ویرانگری در ابتدا فتحهای بدون خونریزی هیتلر
اتفاق میافتد و بعد انگلیس علیه آلمان اعلام جنگ میکند و بهطور خارقالعادهای
با خوششانسی به پیشنهاد یک سروان، فرانسه را فتح میکند.
پس شما همهچیز را منوط به شانس هیتلر میدانید و به هوش
هیتلر مربوط نمیدانید؟
نه، چندان به هوش او ربطی نداشت. داستان ویرانگری او از
حمله به روسیه آغاز میشود زیرا تصمیمات ابلهانهای میگیرد. هیتلر پس از شکست در
نهایت خودکشی میکند و البته کتاب بعد از خودکشی او نیز ادامه پیدا میکند.
پس این کتاب نظریه زنده ماندن هیتلر در کتاب «گرگ
خاکستری» را رد میکند؟
بله. کاملا رد میکند. این کتاب جدیدترین کتاب زندگینامه
هیتلر است و تمام حرفهای آن کتاب را با شواهد و ادله رد میکند و البته کتاب گرگ
خاکستری سند معتبری ارائه نمیکند.
پایان بندی کتاب چطور است؟
بررسی شرایط بعد از جنگ و صدراعظم بعد از هیتلر و راه
چاره آنان برای پایان دادن به جنگ. کتاب با تاریخ سیاسی رایش سوم به پایان میرسد
و بعد از آن دادگاه و البته نتیجهگیری از کتاب که در این بخش دلایل اقتصادی و
سیاسی موجود در آمریکا را در حوادث آلمان مؤثر میداند.
این کتاب در آلمان ترجمه شده است و از برخورد مخاطبان با
آن خبر دارید؟
بله. این کتاب در آلمان بسیار قابلاعتنا بوده و بازخورد
فوقالعادهای داشته است. این کتاب جزء ۵ کتاب برتر زندگینامهای دنیاست.
این کتاب چه نکتههایی دارد که آن را برای خواننده ضروری
میسازد؟
کتاب درسهای زیادی دارد. از دیدگاه اجتماعی، سیاسی،
تربیتی و اینکه یادآوری میکند در هر اتفاقی همه مردم نقش دارند. ما نباید از
خودمان سلب مسئولیت کنیم. اینکه درنهایت بفهمیم تاریخ دوباره تکرار میشود.
نویسنده کتاب در جریان ترجمه کتاب به فارسی هست؟
بله. من با ایشان در ارتباط هستم و ایشان باخبرند و
خوشحال شدند.
ترجمه کتاب چقدر طول کشید؟
یکسال طول کشید و من حدود هشتاد و اندی رواننویس و
حدود ۳۰ دفترچه مصرف کردم که همه را با تاریخ نگه داشتهام.
و حرف آخر...
من ترجمههایم را بدون مقدمه مینویسم و معتقدم که
نویسنده همه حرفها را زده است. تمام تلاشم را روی ترجمه میگذارم و بسیار معتقدم
که مترجم باید خودش متن را بفهمد. حتی گاهی چند روز را درباره یک موضوع تحقیق میکردم
تا یک سطر را
بهدرستی ترجمه کنم.