سه شنبه، ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۳
خبرآنلاین ـ امیر خسروی: علی صلح جو ، ویراستار، مترجم و از مدرسان ویراستاری در دوره‌های آموزش ویرایش است. در رشته‌ی زبان و ادبیات انگلیسی و زبان شناسی همگانی تحصیل کرده و در مؤسسه‌ی انتشارات فرانکلین، دایرة المعارف پارسی (مصاحب)، دانشگاه آزاد ایرانِ سابق (اوپن یونیورسیتی)، مرکز نشر دانشگاهی، و دفتر مجله‌ی پیام یونسکو به کار ویراستاری اشتغال داشته است. در حوزه‌ی ویرایش و ترجمه نیز آثاری نوشته و ترجمه کرده است. همچنین امسال کارگاهی با موضوع ترجمه و ویرایش به سرپرستی وی در شهر کتاب برگذار شده است.
با او به گفتگو نشستیم تا نظرش را در مورد شرایط حال حاضر نثر پارسی جویا شویم.
آقای صلح جو وضعیت نثر پارسی حال حاضر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
- وضعیت نثر پارسی در حال حاضر بسیار خوب است و آماده‌ی پذیرش تمام علوم و فنون، به شرط آنکه در دست اهلش قرار گیرد.
فضای مجازی و نرم افزارهای ارتباطی مانند تلگرام،وایبر،واتس آب و...چه تاثیری بر نثر ما گذاشته‌اند؟
این زبان‌ها بیشتر در درون همین محیط‌ها جریان دارد. کاربران این زبان‌ها کمتر اهل نوشتن یا ترجمه‌ی آثار قابل توجه‌اند. بنابراین تأثیر چندانی بر بدنه‌ی اصلی نثر به‌خصوص نثر پارسی معیار ندارند. به نظر من جای نگرانی نیست.البته توجه دارید که منظورم کتاب‌ها و مجلات جدی که به طریق الکترونیک منتشر می‌شوند نیست.
بحث رسم الخط زبان پارسی یکی از موضوعات چالش برانگیز بوده است،به نظر شما این وضعیت چه تاثیری در آینده نثر پارسی خواهد گذاشت؟
رسم الخط اصولاً هیچ ربطی به نثر پارسی ندارد. جمله‌ی «او حرفهای به‌جا میزند» با جمله‌ی «او حرفهای بجا میزند» از لحاظ نثر هیچ تفاوتی ندارد. رسم‌الخط نسبت به نثر نقشی بسیار فرعی دارد. اصل زبان است. رسم‌الخط وسیله است. حتی می‌توان خط را تغییر داد بدون آنکه در نثر پارسی تغییری ایجاد شود.
اما همین رسم الخط باعث شده بسیاری از کلمات غلط و نادرست نوشته و رایج شوند. این که لطفاً «لدفن» نوشته شود یا همان به جا« ب جا »نوشته شود تاثیری بر روی زبان ندارد؟
خیر این جور کلمات هیچ تأثیری بر نثر نویسی ندارند. شما می‌توانید "است" را "اصت" بنویسید بدون اینکه به نثر و درواقع نحو زبان آسیب وارد شود. این قبیل املاهای من درآوردی در مقوله‌ی شکسته نویسی افراطی قرار می‌گیرد. شکسته نویسی لطمه ای به "زبان" نمی‌زند. فقط خواندن را مشکل می‌کند.
بعضی محققان یکی از مشکلات نثر پارسی را فاصله زبان گفتار با زبان نوشتار می‌دانند و قائل به کم شدن این فاصله هستند،آیا شما هم موافقید؟ آیا شکلی که نثر پارسی در فضای مجازی پیدا کرده است همان کم شدن فاصله است؟
این موضوع عملاً طی صد سال گذشته رخ داده و برای عبور از نثر قلنبه سلنبه‌ی پارسی اتفاق مبارکی بوده است. نثر موجود در فضای مجازی نیز حرکتی در همین راستا منتها به شکلی بسیار افراطی بوده است.بعید است این مقدار فاصله‌ی نحوی و به‌خصوص این حد از شکستگی واژگانی که در این نوشته‌ها هست بتواند روی نثر معیار سوار شود. در گفتگویی خواندم که کسی به طرف مقابل می‌گفت «نا کن با من چیکار می‌کنه» و منظورش این بود که «نگاه کن... .» یا اینکه «صُبا حالش خوب نیس» که منظور «صبح‌ها حالش خوب نیست» است. متأسفانه، بسیاری از کسانی که کلمات را تا این حد می‌شکنند "حافظه‌ی بصری" خواننده را در نظر نمی‌گیرند و به سازوکار "خاموش‌خوانی" آگاهی ندارند.
یعنی شما معتقدید که این اتفاق تاثیری بر روی زبان ندارد و گذراست؟
بله. به نظر من تأثیر مهمی ندارد. چون این ابداعات به علت افراطی بودن به جایی نخواهد رسید. اگر هم به فرض این ابداعات به جایی برسد که قبول همگانی بیابد، مسلماً هیچ اشکالی در میان نبوده است. مگر ما خودمان کلماتی چون اسمعیل، زکوة، اطاق و... را به اسماعیل، زکات و اتاق تغییر ندادیم؟ چه تغییری در زبان پارسی پیدا شد؟ تغییرات معقول و معتدل معمولاً می‌گیرد.
زبان پارسی در دوره‌های گوناگون همیشه در معرض هجوم یا هم نشینی با زبان‌های بیگانه بوده است و ورود لغات بیگانه به زبان پارسی امر جدیدی نیست،چرا امروز نسبت به حضور این کلمات در زبان پارسی چنین حساسیتی وجود دارد؟
به نظر من حساسیتی در میان نیست.اکنون ما در زبان پارسی هم کلمات پارسی داریم هم خارجی. در برخورد با کلمات جدید،اگر بتوانیم می‌سازیم (یارانه) اگر نتوانیم خودش را به کار می‌بریم (تاکسی، مترو). البته،این حساسیت به معنی مثبت و مفیدش وجود دارد.فضای برخاسته از انقلاب تشعشعات واژه‌سازی فرهنگستان سوم را به میان مردم برد و مردم را در وضعیتی قرار داد که می‌توان آن را وضعیت «زبان‌آگاهی» نامید. به نظر من حتی جوک‌هایی که در این زمینه ساخته شد به این زبان‌آگاهی کمک کرد.این حساسیت برای تحرک و زایایی زبان پارسی در حوزه‌ی واژگان مفید است چون که ظرفیت زبان پارسی را در روبرو شدن با دنیای مدرن به ما می‌نمایاند.
کمی در مورد وضعیتی که آن را زبان آگاهی نامیدید توضیح می‌دهید.
منظور این است که سخنگویان زبان به طور طبیعی متوجه نیستند که دارند زبان را به کار می‌برند. و اصولاً باید هم این طور باشد. همان طور که ماهی هم نمی‌داند در آب است. ماهی فقط زمانی متوجه حضور آب می‌شود که از آب بیرون می‌افتد. ما هم اکنون به نحوی از "آب" زبانمان بیرون افتاده و زبان آگاه شده‌ایم.
شما تأثیر و فعالیت فرهنگستان زبان پارسی را در خصوص نثر پارسی چطور ارزیابی می‌کنید؟
هیچ‌یک از فرهنگستان‌های سه‌گانه‌ی ایران در تحول نثر پارسی تأثیری نداشته‌اند. این کار اساساً به دست نویسندگان و مترجمان ایران انجام شد.تأثیر فرهنگستان‌ها در حوزه‌ی واژگان بود. این تأثیر در دوران کنونی (فرهنگستان سوم) چشمگیرتر است چون که اکنون با ورود حجم هولناکی از واژه‌های علمی و فنی در دنیای مدرن روبروییم.
برخی از محققان و زبانشناسان معتقدند شیوه نگارش نامه‌های اداری باید تغییر کند تا برای همه مردم قابل فهم باشد،شما چه نظری دارید؟
نامه‌های اداری کنونی را می‌توان قدری ساده تر نوشت. اما همان طور که متن‌های حقوقی و فلسفی را نمی‌توان در سطحی نوشت که همه بفهمند، نامه‌های اداری را هم نمی‌توان یکباره تغییر داد. البته به طور کلی نامه نگاری ناگزیر به طرف سادگی خواهد رفت. این نوع نامه نگاری بقایای تشریفات اشرافیتی است که زمانش سپری شده است.
نشانی: تهران، خیابان شهید بهشتی، خیابان شهید احمدقصیر (بخارست)، نبش کوچه‌ی سوم، پلاک ۸
تلفن: ۸۸۷۲۳۳۱۶ - ۸۸۷۱۷۴۵۸
دورنگار: ۸۸۷۱۹۲۳۲
تمام محتوای این سایت تحت مجوز بین‌المللی «کریتیو کامنز ۴» منتشر می‌شود.
